نشریه پژوهش های کشاورزی و محیط زیست پایدار
سال یکم شماره 2 (پاییز 1399)

توسعه پایدار به عنوان یک برنامه عملی، حاصل مشارکت همه نخبگان جهانی هست. خواستگاه توسعه پایدار، حفاظت از حیات بشر و پایداری منابع طبیعی برای نسل حاضر و نسل های آتی بوده و در تلاش است تا بحران های کنونی و پیش رو را مدیریت و کنترل نماید. درعین حال، واقعیت جهان حاضر این است که بدون دستیابی به سطوح فناوری، هرگز قادر به دستیابی به توسعه پایدار نخواهیم بود چراکه فناوری شاه کلید توسعه پایدار است. توسعه پایدار در شرایط فعلی جهان بدون دستیابی به فناوری های پیشرفته امکان پذیر نمی باشد. یکی از این فناوری ها، زیست فناوری (بیوتکنولوژی) است که می تواند باعث ایجاد تغییرات بالقوه و چشمگیری در اصلاح و بهبود جوامع از نظر اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، بهداشتی، پزشکی، محیط زیستی و تولید محصولات مقاوم تر و سازگارتر شود. این تحقیق به صورت کتابخانه ای و با هدف بررسی نقش زیست فناوری در دستیابی به اهداف توسعه پایدار انجام گرفته است. نتایج نشان می دهد که زیست فناوری به عنوان یک ابزاری علمی و عملی می تواند در جهت رفاه بشر بکار گرفته شود و همانند همه فناوری ها، ملاحظات احتمالی آن نیز مدیریت گردد. به طورکلی زیست فناوری، رویکرد بازگشت به طبیعت بوده تا بشر با شیوه های علمی نوین و ایجاد تغییرات و اصلاحات ساختاری در سطح ژنی و سلولی بتواند سرعت سازگاری خود با طبیعت و جهان آفاق را افزایش دهد. در این مطالعه تلاش شده با بررسی نقش زیست فناوری در دستیابی به اهداف توسعه پایدار جهانی، فرصت های به کارگیری آن را تبیین نماییم.

مکانیزاسیون به عنوان یک عامل ضروری و محرک در توسعه کشاورزی ایفای نقش می کند. کاربرد صحیح ماشین ها و تجهیزات باعث افزایش بهره وری تولید می گردد و می تواند نقش بسزایی در پویایی و ادامه حیات داشته باشد. این تحقیق جهت بررسی اثر روش های خاک ورزی، میزان بقایا و سرعت پیشروی بر عملکرد شیاربازکن مجهز به پیش بر دیسکی و عملکرد گندم در مزرعه پژوهشی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان در سال 1394 انجام پذیرفت. آزمایش به صورت طرح آزمایشی اسپلیت اسپلیت پلات در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل خاک‏ورزی با سه روش متداول (گاوآهن برگردان دار + دیسک)، حفاظتی (خاک ورز مرکب) و حفاظتی (چیزل پکر)، پوشش سطحی بقایا با سه سطح 0،40، و80% و سرعت پیشروی با سه سطح 4، 7 و 10 کیلومتر در ساعت بودند. اثر خاک ورزی و پوشش سطحی بقایا بر یکنواختی عمق کاشت، یکنواختی توزیع بذر و میزان بقایای بریده نشده معنی دار شد. . اثر خاک ورزی، پوشش سطحی بقایا و سرعت پیشروی بر عملکرد دانه نیز معنی دار شد. خاک ورز مرکب بهترین یکنواختی عمق کاشت (66/87%) و بالاترین عملکرد دانه (7326 کیلوگرم بر هکتار) را به دست آورد. تیمار بدون بقایا بهترین یکنواختی عمق کاشت (41/86%) را به دست آورد. خاک ورزی مرسوم کم ترین مقدار بقایای بریده نشده (738/21%) را به دست آورد. تیمار سرعت پیشروی 10 کیلومتر برساعت، کم ترین مقدار بقایای بریده نشده (978/20%) را داشت. خاک ورز مرکب نسبت به خاک‏ورز چیزل پکر و گاوآهن برگردان دار + دیسک به ترتیب افزایش 8 و 77/18 درصدی در عملکرد داشت. تیمار بقایای 40% نسبت به تیمارهای بدون بقایا و بقایای 80% به ترتیب افزایش 11 و 20 درصدی در عملکرد داشت. تیمار سرعت پیشروی 4 کیلومتر در ساعت با میانگین 6990 کیلوگرم در هکتار بیش ترین عملکرد را داشت.

عنصر کادمیوم برای گیاهان و حیوانات سمی است. نیتروژن و فسفر، مهمترین و معمول ترین ماده مغذی مشترک برای تولید محصول است و اغلب بیش از حد نیاز گیاه توسط کشاورزان برای سود اقتصادی بیشتر استفاده می شوند. نحوه عملکرد نیتروژن و فسفر در جذب، جابجایی و تجمع کادمیوم ممکن است راه حل مدیریت آلودگی کادمیوم در زنجیره غذایی باشد، این دو عنصر در سطح جهان، تهدیدی جدی برای پایداری کشاورزی و سلامت انسان است، افزایش میزان نیتروژن، صرف نظر از شکل ترکیب آن، جذب، جابجایی و تجمع کادمیوم در گیاهان را افزایش می دهد.کود نیتراته ظرفیت تبادل و محتوای یون های دو ظرفیتی موجود در خاک را تغییر می دهد. فرم اکسید آن بیان ژن کاتیونی Nramp1، HMA2 و IRT1 را تنظیم می کند و قوانین حاکم بر ساختار دیواره و نقش حفاظتی منع ورود دیواره سلولی را تغییر می دهد، کاهش در دسترس بودن کادمیوم در خاکهای زراعی با کوددهی فسفاته گزارش شده است. کاهش ظرفیت تبادل یون و مقاومت در برابر اکسیداسیون تسهیل گر تجمع کادمیوم در گیاهان است. با نشان دادن اثر متقابل بین تجمع کادمیوم و استفاده از کود نیتراته و بررسی مناطق زراعی آلوده به کادمیوم میزان بهینه این کود برای کاهش خطرات سلامت غذا در تولید محصولات کشاورزی تحلیل و ارزیابی شد. 

در دنیای امروز بی تردید یکی از ابزارهای مهم در ایجاد تحول و بقای یک سرزمین استفاده از رویکردهای آموزشی نوین برای تحقق توسعه پایدار است .سازماندهی مطلوب فضا در جهت نیل به اهداف و استراتژی های جامع توسعه یعنی برنامه ریزی آمایش سرزمین در راستای پاسخگویی به چالش های زیست محیطی و گسترش سواد زیست محیطی در یک پهنه است . این پژوهش توصیفی تحلیلی و براساس تجزیه و تحلیل SWOT و با توجه به قوت ها،ضعف ها،فرصت ها وتهدیدها، راهبردهایی درباره اولویت های آموزشی توسعه پایدار ارایه می کند.آموزش برای توسعه پایدار سرزمین باید به روش برنامه ریزی راهبردی صورت بگیرد. این برنامه ریزی آموزش با همه گستردگی در کلیه سطوح در واقع اطلاعات حاصل از آمایش سرزمین که با تاکید بر مناطق و پیمایش دقیق آن ها حاصل می شود نقش جامعی در پایداری سرزمین دارد. برنامه ریزان راهبردهایی در آموزش را درجهت فضای زیستی و سواد زیست محیطی در 4 بخش رقابتی،تنوع بخشی،بازسازی،تدافعی ارایه می دهند .

رژیم های هیدرولوژیکی نقش مهمی در ساختار تنوع زیستی سیستم های رودخانه ای بازی می کنند، بنابراین تغییرات در رژیم های جریان می تواند بسیاری از ویژگی های زیستگاه را تغییر دهد. جهت کاهش اثرات منفی این تغییرات باید نسبت به حفظ جریان زیست محیطی در رودخانه ها اقدام کرد. در این مطالعه متوسط جریان زیست-محیطی رودخانه شهرچای با روش های تنانت، تسمن و محدوده تغییرپذیری به ترتیب 84/0، 16/2 و 48/3 مترمکعب بر ثانیه برآورد شد. همچنین، در بررسی جریان رودخانه قبل و بعد از احداث سد شهرچای با استفاده از نرم افزار IHA مشاهده شد که رژیم جریان رودخانه تا حد زیادی تحت تاثیر احداث سد قرار گرفته است.

از آنجا که دانش آموزان در حفظ محیط زیست نقش اساسی ایفا می کنند؛ آموزش محیط زیست یکی از راه حل های اساسی برای مقابله با بحران های محیط زیست ناشی از فعالیتت انسان است. هدف آموزش محیط زیست این است که درک و فهم شهروندان را درباره محیط زیست افزایش داده و در ایشان رفتاری را تقویت کند که لازمه ی بقا و بهبود کیفیت محیط زیست است.مهمترین ابعاد محیط زیست مندرج در سند تحول عبارت است از بهره مندی از محیط زیست مطلوب ،بهره مندی از امنیت اجتماعی، برخورداری از دانش پیشرفته ،برخورداری از سلامت، رفاه و امنیت غذایی به دور از فقر که الهام بخش بهره مندی از توسعه کارآمد جامعه اخلاقی و تعامل سازنده با جهان است. با توجه به اینکه مهمترین اصل قانون اساسی مرتبط با آموزش محیط زیست اصل 50 است اما اصول 3، 38 ،43، 45 ،51، 100، 104 و 147 نیز از این بعد قابل تفسیر است.در این مقاله به بررسی شاخص های حفظ محیط زیست در سند تحول و با روش کیفی پرداخته شده است.

زلزله یکی از مخرب ترین بلایای طبیعی به شمار می آید و با گسترش شهر ها بدون در نظر گرفتن وضعیت گسل های شهرها احتمال قرار گیری شهر بر روی گسل ها و حریم آن ها را افزایش می دهد. با شناخت کامل از خطرات حاصل از رخ دادن زلزله در کشور بر انسان و سازه های انسانی می توان بعضی با وضع قوانینی و افزایش ایمنی به کاهش آسیب ها کمک شایانی نمود. یکی از این افزایش ایمنی، شناخت حریم امن شهری با توجه به شناخت گسل ها و سابقه زلزله های است که قبلا در یک منطقه خاص رخ داده است.

روش تحقیق: 

برای این منظور با استفاده از استانداردهای موجود، حریم امن گسل ها با کمینه و بیشینه استاندارد (300-1000) متر از گسل ها مشخص گردید، همچنین در این پژوهش عواملی چون قدرت زلزله های رخ داده در بازه زمانی 100 سال، جمعیت شهرها، شیب و ارتفاع نوع آب وهوای استان سیستان و بلوچستان موردبررسی قرار گرفتند. در ادامه با استفاده از نرم افزار GIS بر اساس داده های شیب و ارتفاع نوع آب وهوا و قدرت زلزله های رخ داده برای هر یک پهنه بندی IDW انجام گرفت.

نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که با توجه به گسل های فعال، جمعیت، تاریخچه زلزله های 100 سال کدامین شهر های این استان بر روی گسل و روی حریم 300-1000 متری قرارگرفته و با توجه به سابقه زلزله های مناطق نیاز به برنامه ریزی و وضع قوانینی برای جلوگیری از این مخاطرات دارد.

هزینه های حوادث ناشی از کار و بیماری های شغلی در سال های اخیر به صورت وسیعی مورد تحقیق قرار گرفته و به صورت مکتوب جمع آوری شده است که این امر به روشنی ثابت می نماید که بار اقتصادی ناشی از این حوادث و بیماری ها، بر روی افراد، شرکت ها، خانواده ها و حتی بر جامعه چشمگیر و قابل توجه است. تجزیه وتحلیل حوادث و ارزیابی ریسک به منظور دست یافتن به مراحل ایمن تر و با قابلیت اطمینان بالاتر صورت می گیرد و البته ارزیابی ریسک با روش های متفاوتی ارائه می شود. روش ارزیابی ریسک بکار گرفته شده در این تحقیق، روش تجزیه وتحلیل شکست)عوامل شکست(و آثار آن (FMEA) می باشد که در سال 1399 در شرکت تولید پوشش لوله ماهشهر به انجام رسید. روش تحقیق به این صورت است که ابتدا با توجه به مطالعات و پرسش های انجام شده از کلیه افراد درگیر در کار، به رتبه بندی و عدد دهی به خطرات در فرم های مربوطه و محاسبه RPN منجر گردید. خطراتی که بیشترین RPN را دارا بودند اولویت بندی شده و با توجه به تکنیک FMEA ، افراد شرکت کننده در این ارزیابی، برای هر خطر مقادیر مختلفی را پیشنهاد دادند که درنهایت از عددهای مختلف میانگین گرفته شده و از حاصلضرب احتمال وقوع ریسک در میزان اثر ریسک و میزان تماس فرد با خطر، عدد ریسک RPN حاصل شد. با مقایسه عدد ریسک به دست آمده طبقه بندی ریسک انجام و راهکارهای کنترلی در این زمینه ارائه گردید.

سالهاست که بخش غربی و جنوب غربی کشور با بحران زیست محیطی ریزگردها روبروست.در طول این مدت با توجه به نقش مهمی که رسانه ها در مدیریت بحران و ارتباطات بحران دارند با عدم انتخاب استراتژی های پیشگیری در برنامه های خود نتوانستند نقش خود را به درستی ایفا کنند و مورد انتقادات فراوان کارشناسان و خبرگان حوزه رسانه قرار گرفتند. این پژوهش با هدف معرفی استراتژی مطلوب برای رسانه ها در بحران های زیست محیطی طراحی شد و با استفاده از مطالعات اسنادی و کتابخانه ای مشخص گردید که با انتخاب استراتژی پل زدن که هدف آن کوتاه کردن فاصله مواضع مدیریت و مخاطبان است در مقابل استراتژی بافر که هدف آن ایجاد حائل بین مواضع مدیریت و مردم می باشد باعث بهبود ارتباطات و شهرت سازمان رسانه ای می شود و همچنین بدلیل اینکه مردم خودشان نیز در تصمیم گیری ها مشارکت می کنند در آینده از بروز درگیری و انتقادات جلوگیری می کند.

حفظ آب سالم در شرایط بحرانی، یکی از مهمترین وظایف شرکت های آب و فاضلاب می باشد. اقدامات متعددی برای تامین آب استان تهران در زمان وقوع زلزله صورت گرفته و یکی از مهمترین اقدامات ساخت و بهره برداری مخزن آبرسانی اضطراری می باشد. جدای از مشکلات این طرح همچون هزینه و زمانی که صرف ساخت این مخازن می شود. انتخاب محل مناسب جهت جانمایی این مخازن آبرسانی که بتواند به بهترین وجه پاسخگوی نیاز تمام مردم در سرتاسر تهران باشد، امری ضروری است. به همین علت هدف از این تحقیق انتخاب محل مناسب جهت جانمایی مخازن اضطراری آبرسانی پس از وقوع زلزله برای منطقه 5 شهرداری تهران به روش AHP بوده است. بنابراین با استفاده از معیارهای تعیین شده یعنی، نزدیکی به بافت های فرسوده، نزدیکی به مراکز با اهمیت بالا، نزدیکی به مراکز پرجمعیت، حفظ شرایط هیدرولیکی شبکه توزیع آب، دردسترس بودن ، سه گزینه مکانی با روش مقایسه زوجی و با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی ((AHP بررسی و اولویت بندی انجام گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که معیار نزدیکی به بافت فرسوده بیشترین وزن را به خود اختصاص داده و محله باغ فیض به عنوان اولویت اول مکانی برای جانمایی مخازن آبرسانی انتخاب گردید.