فهرست مطالب

کلام اسلامی - پیاپی 126 (تابستان 1402)

نشریه کلام اسلامی
پیاپی 126 (تابستان 1402)

  • تاریخ انتشار: 1403/06/20
  • تعداد عناوین: 6
|
  • علی ربانی گلپایگانی صفحات 9-35

    بر اساس دیدگاه مشهور که برگرفته از آیات قرآن و احادیث اسلامی است، وحی نبوی، ارتباط ویژه‎ای است که خداوند با پیامبرانی که برای هدایت بشر برگزیده است برقرار کرده و از این طریق، پیام‏های هدایت‎گرانه خود برای بشر را بدون واسطه یا به واسطه فرشته وحی، منتقل کرده است. پیام‎های الهی، گاهی در قالب الفاظی خاص به پیامبران وحی شده که وحی به حضرت موسی% و وحی قرآن کریم به پیامبر اکرم$ این‎گونه بوده است، و گاهی در قالب الفاظ نبوده است. در نوشتاری به نام «مسیر پیامبری»، بر اساس این پیش‏فرض که نبوت خاستگاه بشری داشته است نه خاستگاه الهی، دیدگاه مشهور درباره وحی رد شده و وحی الهی از مقوله کشف عرفانی غیر لفظی قلمداد گردیده است. نویسنده، استناد به آیات قرآن برای اثبات دیدگاه مشهور را نادرست دانسته و برای حل ناسازگاری آنها با دیدگاه خود، آنها را تاویل نموده است. در این نوشتار، نخست درستی استدلال به آیات در مورد چیستی وحی اثبات گردیده، و سپس، با بهره‏گیری از آیات و روایات و تفکر عقلی، صحت دیدگاه مشهور اثبات، و نظریه نویسنده بررسی و نقد شده است.

    کلیدواژگان: وحی نبوی، وحی لفظی، حقایق وحیانی، کشف عرفانی، کتاب مبین
  • فرح رامین، آسیه استادی* صفحات 37-52

    میرمحمداسماعیل خاتون‎آبادی از فلاسفه قرن یازدهم مکتب فلسفه تنزیهی اصفهان، در شرح اصول کافی، ذیل روایات باب روح، به نقد نظرات شارحان دیگر الکافی، به‎ویژه صدرالمتالهین پرداخته است. ملاصدرا نیز از فلاسفه مکتب اصفهان در قرن یازدهم و متقدم بر خاتون‎آبادی، پایه‎گذار حکمت متعالیه بوده و شرحی بر اصول کافی نگاشته است. این نوشتار توصیفی-تحلیلی با رویکردی انتقادی، نظرات خاتون‎آبادی و ملاصدرا ذیل احادیث روح در الکافی را بررسیده و به این نتیجه رسیده است که طبق نظر ملاصدرا، عظمت مقام روح باعث ناتوانی علم و عقل بشر برای فهم آن شده است؛ اما خاتون‎آبادی اسم جنس و عام بودن معنای روح را منشا اختلاف می‎داند. از نظر صدرالمتالهین روح در عین بساطت وجود، جز از طریق علم الهی قابل کشف نیست؛ اما خاتون‎آبادی این دیدگاه را ناشی از مبنای فکری او در حرکت جوهری می‎داند که به نظر او، باطل است. به‎طورکلی باید گفت تفاوت دیدگاه‎های ملاصدرا و خاتون‎آبادی ناشی از تفاوت مبانی فلسفی آن‎ها است. خاتون‎آبادی حرکت جوهری، وحدت وجود و تعریف وجودی که صدرالمتالهین ارائه می‎دهد را نمی‎پذیرد و آن‎ها را باطل می‎داند؛ بنابراین دیدگاه وی در جایی‎که این مبانی دخیل است، از نظر خاتون‎آبادی مطرود و مردود است.

    کلیدواژگان: روح، ملاصدرا، خاتون‎آبادی، کافی، شرح اصول الکافی
  • احمد میرزائی*، غلامرضا فیاضی صفحات 53-72
    حدیث «السعید من سعد فی بطن امه و الشقی من شقی فی بطن امه» یکی از احادیث مشهور در روایات اسلامی است که از گذشته مورد جرح و تعدیل و بررسی و تحقیق متفکرین بوده است، تا آنجا که برخی از این روایت و خانواده حدیثی آن، جبر برداشت کرده اند. این حدیث از جهاتی به مباحث دقیق فلسفی، مثل علم پیشین الهی و نقش اراده و اختیار انسان، مرتبط است و تبیین دقیق آن، در پرتو مفاهیم عقلی، امکان پذیر است و با برداشت های سطحی و یا صرفا ادبی، چندان قابل فهم نیست و بنابر این باید با مبانی فلسفی به صورت دقیق نسبت سنجی شود تا از این رهگذر به معنای دقیق این حدیث برسیم و بتوانیم تحلیل هستی شناسانه دقیقی از این روایت داشته باشیم. در این پژوهش به ده احتمال معنایی مطرح شده در این حدیث اشاره شده است و در نهایت با روش توصیفی-تحلیلی و بررسی مجموعه روایات و مبانی فلسفی مرتبط، معنای مختار تبیین شده است. در معنای مختار مراد از «السعید»، انسان عاقبت به خیر است و مراد از «فی بطن امه»، زمان ولوج روح در جنین است و مراد از سعادت در شکم مادر، تقدیر الهی بر اساس امتحانی در عالم ذر است. این تقدیر الهی در هر صورت بداء پذیر است و جبرآور نیست و علم پیشین الهی نیز سبب جبر نمی شود، هر چند که علم ذاتی، تغییر نمی کند و بداء به آن تعلق نمی گیرد و این حدیث ربطی به علم ذاتی ندارد. در این تحلیل، ابهامات فلسفی این روایت به گونه ای که معنایی عقل پذیر، از این روایت برداشت شود، تبیین شده است.
    کلیدواژگان: السعید سعید فی بطن امه، السعید من سعد فی بطن امه، جبر و اختیار، طینت، علم پیشین الهی
  • میثم سلیمانی جوشقانی صفحات 73-90

    موضوع امامت از مهمترین مباحث میان مذهبی است که در طول تاریخ سبب کشمکشهای فراوانی میان مسلمانان بوده است. معتزله یکی از مذاهبی است که هرچند از بین رفتهاند اما دیدگاه هایشان همچنان مورد توجه اسلامشناسان و متکلمان قرار دارد. این پژوهش به تبیین مباحث امامت از دیدگاه معتزلیان با محوریت چهار کتاب المغنی، الفائق، الکشاف و شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید پرداخته است. معتزله همانند سایر مکاتب اهلسنت، حیطه اختیارات امام را منحصر در اداره امور جامعه و اجرای حدود الهی میدانند. آنها شرایطی مانند اجتهاد، عدالت، علم به اموری که مامور به اقامه آن هستند را لازم میدانند اما شرایطی مانند عصمت، افضلیت، و علم به همه احکام و حقایق دینی را لازم نمیدانند. از نظر معتزله، تعیین امام بر عهده مردم است و همه موظف به تبعیت از امامی هستند که با بیعت انتخاب شده است. معتزلیان مانند دیگر هممسلکان خود، مبنای داوری در باره مباحث امامت را وقایع تاریخی پس از رسول خدا(ص) قرار داده اند.

    کلیدواژگان: امامت، معتزله، ضرورت امام، اوصاف امام، تعیین امام
  • محمدعلی اسماعیلی * صفحات 91-110

    وهابیان ضمن تقسیم توحید به «ربوبی»، «الوهی» و «اسماء و صفات» و تفسیر توحید ربوبی به توحید در «خالقیت»، «مالکیت» و «تدبیر»، توحید ربوبی را مورد پذیرش مشرکان عصر نبوی دانسته، نقطه اصلی درگیری موحدان با مشرکان را توحید عبادی (توحید الوهی) می دانند و از این مساله به مثابه مقدمه ای برای تکفیر غالب مسلمانان بهره می برند. از رهگذر جستار حاضر که با روش توصیفی - تحلیلی و با هدف تقریر و ارزیابی این نظریه سامان یافته، آشکار می شود که از یکسو، دیدگاه وهابیان در تفسیر توحید ربوبی با تصریحات لغت شناسان و حتی مفسران و متکلمان اهل سنت سازگار نیست. از دیگرسو، علی رغم دیدگاه آنان، آیات فراوانی بر شرک ربوبی مشرکان عصر نبوی گواهی می دهد؛ چنانکه آیات مورد استدلال آنان نیز بر مدعایشان دلالت ندارد. از سوی سوم، علی رغم ادعای آنان، آیات قرآن و گزارشات تاریخی نشان دهنده شکل گیری انحرافات فراوان در طول تاریخ، در حوزه توحید ربوبی است. از سوی چهارم، برپایه گزارشات تاریخی، مشرکان عصری نبوی برای بت ها نقش ربوبی قائل بودند. از مجموعه این مطالب، ضعف دیدگاه وهابیت و یکسونگری آنها در تفسیر آیات قرآن آشکار می شود.

    کلیدواژگان: توحید، توحید ربوبی، ربوبیت، توحید در خالقیت، مشرکان، وهابیت
  • محمدمهدی اکبریه، علیرضا اکبری قزوینی، سید حسن آل مجدد شیرازی صفحات 111-128

    حدیثی با عنوان قتل روافض ، در برخی منابع اهل سنت روایت شده و مورد استناد گروه های تکفیری برای کشتار شیعیان واقع گردیده است. در متن حدیث آمده قومی به نام روافض می آیند که مشرکند و باید کشته شوند. با بررسی سندی و دلالی این حدیث ، غیر موجه بودن استناد گروه های تکفیری به این حدیث در جواز قتل بسیاری از مسلمانان ثابت شده است. در بخش سندی حدیث با بررسی دقیق راویان مختلف ، عدم اعتبار تمام طرق آن نتیجه گیری شده است. در بخش دلالی نیز ثابت شده که اولا اصطلاح رافضی در زمان پیامبر اکرم$ وجود نداشته و این شاهدی بر مجعول بودن روایت است. ثانیا حکم کردن به شرک روافض با سب و طعن برخی از صحابه بی ارتباط است. به عبارتی دیگر معنای شرک ، نفی توحید است و ارتباطی بین آن و سب صحابه نیست. پس صدر و ذیل روایت از این جهت با یکدیگر تنافی دارند. ثالثا این حدیث با آیات قرآن ، احادیث دیگر پیامبر اکرم و اجماع امت نیز در تعارض است.

    کلیدواژگان: روایت قتل روافض، حدیث قتل روافض، قتل روافض، قوم لهم نبز
|
  • Ali Rabbani Golpayegani Pages 9-35

    According to the famous view, which is derived from the verses of the Quran and Islamic hadiths, prophetic revelation is a special relationship that God has established with the prophets that He has chosen to guide mankind and through the prophets, He has conveyed His messages to mankind. This transfer has been done sometimes without an intermediary and sometimes with the intermediary of the angel of revelation. Divine messages are sometimes revealed to the prophets in the form of specific words, such as the revelation to Prophet Moses (peace be upon him) and the revelation of the Holy Quran to the Holy Prophet (PBUH), and sometimes these messages were not in the form of words. In a writing called "The Path of Prophethood", based on the premise that prophecy had a human origin and not a divine origin, the famous view about revelation was rejected and divine revelation was considered to be a "non-verbal mystical discovery". The author rejected the reference to the Quranic verses to prove the famous view and on the other hand, he interpreted them to solve their incompatibility with his own view. In this article, first, the correctness of reasoning based on the verses to determine the nature of revelation is proven, and then, by using the verses and narrations and rational thinking, the validity of the famous view is proven, and the author's theory is examined and criticized.

    Keywords: Prophetic Revelation, Verbal Revelation, Revealed Truths, Mystical Discovery, Mubin Book
  • Farah Ramin, Asieh Ostadi * Pages 37-52

    Mir Mohammad Ismail Khatunabadi, one of the 11th century philosophers of the Tanzihi school of philosophy in Isfahan, has criticized the opinions of other commentators of the book "Al-Kafi", especially Sadrul Mutalahin, in his commentary on "Usul Kafi" under the narrations of "Bab Ruh". This descriptive-analytical article has examined the opinions of Khatunabadi and Mulla Sadra about the soul and has come to the conclusion that according to Mulla Sadra, the reason for the inability of human science and reason to understand the truth of the soul is the greatness of the soul; But according to Khatunabadi, the source of the dispute about the truth of the soul is its verbal form, which is a generic noun and has a general meaning. According to Sadr al-Mutalahin, the soul, in the simplicity of existence, cannot be discovered except through divine knowledge; But Khatunabadi sees this view as a result of Sadra's intellectual basis in material movement, which according to Khatunabadi is invalid. In general, it should be said that the difference in the views of Mulla Sadra and Khatunabadi is due to the difference in their philosophical foundations. Khatun Abadi does not accept the essential movement, the unity of existence and the definition of existence presented by Sadr al-Mutalahin and considers them invalid; Therefore, his point of view, where these principles are involved, is rejected and rejected by Khatunabadi.

    Keywords: Soul, Mulla Sadra, Khatunabadi, Kafi, Description Of The Principles Of Al-Kafi
  • Ahmad Mirzaei *, Gholamreza Fayazi Pages 53-72
    The hadith "Al-Saeed Man Saad fi Batn Umma wa Al-Shaqi Man Shaqi Fi Batn Umma" is one of the famous hadiths in Islamic traditions, which has been studied and debated by thinkers since the past. Based on this hadith, some people believed in the theory of predestination and lack of free will. In this research, ten semantic possibilities mentioned in this hadith have been pointed out, and finally, the accepted meaning has been explained by descriptive-analytical method and examination of the collection of related traditions and philosophical foundations. In the accepted meaning, the meaning of "Al-Saeed" is the end of the human being for the good, and the meaning of "Fi Batin Umme" is the time when the soul breathes in the fetus, and the meaning of happiness in the mother's womb is the divine destiny based on the test of the human being in the "Alam Dhar" has been taken .Of course, this divine destiny is changeable and not deterministic, and divine prior knowledge is not the cause of determinism either. And even though God's inherent knowledge does not change and bad'a does not belong to it, this hadith has nothing to do with God's inherent knowledge. In this analysis, the philosophical ambiguities of this narrative have been explained in such a way that a reasonable meaning can be taken from this narrative.
    Keywords: Al-Saeed Saeed In The Womb Of The Nation, Al-Saeed Man Saad In The Womb Of The Nation, Predestination, Free Will, Taynat, Divine Prior Knowledge
  • Meysam Soleymani Joshaghani Pages 73-90

    The issue of Imamate is one of the most important inter-religious issues that has caused many conflicts among Muslims throughout history. Mu'tazila is one of the religions that have disappeared, but their views are still the focus of Islamic scholars and theologians. This research, focusing on the four books of Al-Mughni, Al-Faiq, Al-Kashaf and Ibn Abi al-Hadid's Commentary on Nahj al-Balaghah, has explained the issues of Imamate from the point of view of the Mu'tazilites. Mu'tazila, like other Sunni schools, consider the authority of the imam to be limited to the management of community affairs and the implementation of divine limits. They consider conditions such as ijtihad, justice, and knowledge of the affairs that they are tasked to establish as necessary, but they do not consider conditions such as infallibility, excellence, and knowledge of all religious rules and truths as necessary. According to the Mu'tazila, the appointment of the imam is the responsibility of the people, and everyone is obliged to obey the imam who has been chosen with allegiance. Like other Sunni sects, the Mu'tazilites have made the historical events after the Messenger of God (PBUH) the basis of judgment about Imamate issues.

    Keywords: Imamate, Mu'tazilah, Necessity Of Imam, Qualities Of Imam, Designation Of Imam
  • Mohammadali Ismaili * Pages 91-110

    Wahhabis, while dividing monotheism into "divine monotheism", "divine monotheism" and "monotheism of names and attributes" and interpreting divine monotheism as "monotheism in creation, ownership and planning", claim that polytheists of the Prophetic era believed in divine monotheism, and the point The main conflict between monotheists and polytheists is considered to be religious monotheism (divine monotheism). Wahhabis use this issue as a prelude to excommunication of Muslims. Through the present essay, which is organized with the descriptive-analytical method and with the aim of presenting and evaluating this theory, it becomes clear that on the one hand, the Wahhabi's point of view in the interpretation of the monotheism of God is not compatible with the explanations of lexicographers and even Sunni commentators and theologians. On the other hand, despite their point of view, many verses testify to the polytheism of the polytheists of the prophetic era; As the verses argued by them also do not indicate their claims. On the third hand, despite their claims, the verses of the Qur'an and historical reports show the formation of many deviations throughout history, in the domain of divine monotheism. On the fourth hand, based on historical reports, polytheists of the prophetic era considered idols to be lords. From the collection of these materials, the weakness of the Wahhabi perspective and their monotony in the interpretation of the Qur'anic verses are revealed.

    Keywords: Monotheism, Divine Monotheism, Godliness, Monotheism In Creation, Polytheists, Wahhabism
  • Mohammadmahdi Akbariye, Alireza Akbarighazvini, Seyyed Hassan Al Mujaddid Pages 111-128

    A hadith with the title of killing Rawafaz has been narrated in some Sunni sources and has been cited by Takfiri groups to kill Shiites. In the text of the hadith, it is mentioned that a people named Rawafd will come who are polytheists and should be killed. By examining the documents and brokers of this hadith, it has been proven that the takfiri groups' reference to this hadith is unjustified in justifying the killing of many Muslims. In the documentary part of the hadith, it has been concluded that all its methods are not valid by carefully examining the different narrators. From the point of view of meaning and content, it has also been proven that the term Rafizi did not exist at the time of the Holy Prophet and this is a proof of the fakeness of the narration. Secondly, ruling on polytheism is unrelated to insulting some of the Companions. In other words, the meaning of polytheism is the negation of monotheism and there is no connection between it and sub-sahaba. Therefore, the beginning of the hadith and the bottom of the hadith contradict each other. Thirdly, this hadith is in conflict with the verses of the Qur'an, other hadiths of the Holy Prophet and the consensus of the Ummah.

    Keywords: Takfiri Sects, Hadith Of Killing Rawafaz, Murder Of Rawafaz