فهرست مطالب

اندیشه های نو در علوم جغرافیایی - پیاپی 7 (بهار 1404)

نشریه اندیشه های نو در علوم جغرافیایی
پیاپی 7 (بهار 1404)

  • تاریخ انتشار: 1403/08/24
  • تعداد عناوین: 6
|
  • سمیه اسدی، جبرائیل قربانیان*، رضا برنا، جعفر مرشدی، منوچهر جوانمردی صفحات 1-18

    توسعه پایدار یکی از اهداف مهم صنعت توریستی در هر کشوری است و این صنعت تحت تاثیر علم اقتصاد، سیاست و جغرافیا بوده و بر توسعه آن نیز در هر منطقه اثر گذار می باشد. توسعه پایدار در مناطق گردشگری، با سیاست حفظ منابع و محیط زیست در هر منطقه ای، فرآیند توسعه ملی را تسریع می نماید. هدف از انجام این تحقیق، بررسی نقش سیاست گذاری شهری در انتخاب مناطق برترگردشگری و ارزیابی معیارها و توانمندی مکان های توریستی شهر ماهشهر می باشد. در انجام این تحقیق از مدل تحلیل سلسله مراتبی و پرسشنامه بر اساس طیف لیکرت استفاده شد. ابتدا اطلاعات بصورت پرسشنامه ها توزیع و داده های آن آنالیز گردید و پس از به دست آمدن سازگاری معیارها، وزن هر کدام از معیارها و گزینه ها به دست آمد و سپس تجزیه و تحلیل شد. یافته این تحقیق نشان داد بین معیارهای جاذبه، ارزش، مسافت و تقاضای منتخب برای گردشگری منطقه مورد مطالعه، معیار تقاضا با وزن (54/0) بیشترین اوزان و معیار جاذبه با وزن (06/0) کمترین اوزان گردشگری را به خود اختصاص داده است. همچنین رتبه بندی نهایی مناطق منتخب گردشگری ماهشهر نشان داد که بندر امام خمینی و دریاچه پارک ارم بترتیب  با امتیاز 354/0 و 29/0 با اولویت اول و دوم  و شهر تاریخی اسک با اولویت هفتم در رتبه پایین تری قرار گرفته است. بنابراین تصمیم گیری درست معیارهای گردشگری بر روی فعالیت های اقتصادی و... اثر گذار می باشد و معیار تقاضا بر توسعه گردشگری منطقه اثر گذارتر است.

    کلیدواژگان: سیاست گذاری شهری، توسعه ملی، گردشگری، پایداری، شهرماهشهر
  • احسان سوره، محمدصادق زنگنه *، اکرم کرامت صفحات 19-38

    خشک سالی یک پدیده آب و هواشناسی پیچیده بوده که متکی به چندین عامل محیطی است. این پدیده یک بلای طبیعی رایج بوده که بعنوان یکی از دغدغه های اکولوژیکی، هیدرولوژیکی، کشاورزی و اقتصادی بشر شناخته شده است. در این پژوهش به کمک داده های ماهواره ای و سامانه گوگل ارث انجین به مطالعه پدیده خشک سالی در استان آذربایجان غربی پرداخته شده است. در راستای تحقق این پژوهش، چهار شاخص SPI، NDVI، VCI و TCI انتخاب و برای یک دوره 23 ساله از تصاویر ماهواره ای سال های 2000 تا 2022 استفاده گردید. در این مطالعه تعداد 526 تصویر برای شاخص های NDVI، VCI و TCI و 8081 تصویر جهت محاسبه شاخص SPI  استفاده گردید. نتایج پژوهش نشان داد، در سال های 2000، 2008، 2015، 2017، 2021 و 2022 خشک سالی های شدید و متوسط در بیشتر پهنه استان تجربه شده و همچنین در سال های 2002، 2006، 2009، 2010، 2011 و 2019 در قسمت های مرکزی، شمالی و جنوبی استان ترسالی های مختلفی وجود داشته است. همچنین شرایط نرمال نیز در سال های 2001، 2004، 2005، 2007، 2012 تا 2014 و 2016 در تمامی مناطق استان وجود داشته است. در مقایسه بین نتایج شاخص ها می توان بیان نمود که در پهنه استان آذربایجان غربی شاخص VCI و SPI حساس ترین شاخص برای شناسایی خشک سالی بوده که قادرند انواع خشک سالی ها را به خوبی شناسایی کنند. همچنین شاخص NDVI با توجه به حساسیت نسبتا خوبی که برای شناسایی خشک سالی دارد، قادر است کاهش پوشش گیاهی در سال های خشک سالی را نشان دهد. در مجموع نتایج این پژوهش نشان داد که استان آذربایجان غربی در معرض خطر خشک سالی است.

    کلیدواژگان: آذربایجان غربی، تصاویرماهواره، خشک سالی، شاخص های خشک سالی، MODIS.
  • محمداسماعیل مالکی مقدم، حسین ملاشاهی * صفحات 39-52

    درگذشته مرزهای یک محله شهری را تفاوتهای قومی، نژادی، طبقاتی، گروهی و گاه تقسیم بندی های طبیعی و تفاوت های ژئوموفولوژی (مثل وجود یک رودخانه، مسیل و...)  تعیین می کردند. محله های یک شهر هر کدام دارای یک هویت فرهنگی نیز بودند و با شنیدن اسم محله بلافاصله خصوصیات ساکنان آنها به لحاظ شغل، میزان ثروت و نیز خلق و خوی غالب در محله به ذهن متبادر می شد. اما در شهرهای کنونی با انفجار جمعیت بوجود آمده در قرن ماضی که سبب درهم ریختن نظام های سنتی زیستی قدیم شد، عملا مفهوم محله دستخوش تغییر شده و تعابیر جدیدی جای آن را گرفت. شکل گیری محله ها در عصر حاضر نه بر اساس تجانس های قومی، نژادی مذهبی و... بلکه براساس توان اقتصادی افراد، تجانس شغلی (کوی های کارمندی و...) قرار گرفته است لذا در مطالعات میدانی در محلات جدید اخلاف عقیده و سلیقه بسیاری مشاهده می شود و محله ها از یک نوع عدم وحدت نظر در بین ساکنان خود رنج می برند. در تحقیق حاضر که به روش اسنادی - میدانی انجام گرفته ضمن جمع آوری اطلاعاتی در خصوص محله 49 شهر زاهدان تعداد 380 پرسشنامه بین ساکنان این محله توزیع شد و پس از جمع آوری آنها اطلاعات حاصل به کمک نرم افزار SPSS  و براساس آزمون رگرسیون تجزیه و تحلیل گردید. در محله مورد مطالعه علی رغم اینکه 61 درصد از ساکنان محله از زندگی در این محله رضایت داشتند اما مشکلات عدیده ای درون محله مشاهده شده مانند کمبود سطل های زباله و رها شدن زباله در سطح آسفالت، وضعیت نامناسب آسفالت، زمین های مخروبه که محل تجمع زباله و حشرات موذی می باشند. افزایش فضای سبز مهمترین مطالبه ساکنان این محله بوده و کمبود مراکز تفریحی و ورزشی، پیاده روهای نامناسب، عدم وجود شبکه حمل فاضلاب مناسب، جوی های مسدود شده نیز به ترتیب به عنوان بزرگترین مشکلات محله شناخته شدند.

    کلیدواژگان: محله، کیفیت زندگی، رضایتمندی، شهرزاهدان
  • شعبان ماهگل، غفار زارعی *، امین روان بد صفحات 53-72

    سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و روابط با افغانستان به عنوان همسایه ایران، چه از لحاظ ژئوپلیتیکی و چه از نظر سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، دارای اهمیت است و بر این اساس افغانستان کشوری است که باید در سیاست خارجی ایران مورد توجه قرار گیرد. لذا هدف از این مطالعه بررسی چالش ها و فرصت های سیاست خارجی ایران در قبال افغانستان به ویژه با توجه به تحولات اخیر در این کشور است. این مقاله از نوع توصیفی تحلیلی می باشد. روش تحقیق و مواد و داده ها کیفی است و از فیش برداری در گردآوری مطالب استفاده شده است. نتایج نشان می دهد ازجمله چالش های سیاست خارجی ایران در قبال کشور افغانستان می توان به ناامنی و بی ثباتی ناشی از تسلط طالبان، افزایش موج مهاجرت افغان ها، وجود گروه های تروریستی مانند داعش، لزوم مدیریت روابط با سایر بازیگران منطقه ای و مسائل قومی و مذهبی اشاره کرد. در عین حال، فرصت هایی نظیر امکان همکاری های اقتصادی و تجاری، نقش آفرینی مثبت در کاهش تنش ها و فرآیندهای صلح، مدیریت مرزها، گسترش نفوذ سیاسی و تقویت همکاری های منطقه ای در این مسیر وجود دارد؛ بنابراین برای بهره برداری از این فرصت ها و پاسخگویی به چالش ها، ایران نیازمند راهبردی جامع و متوازن در سیاست خارجی خود است. در این بین بایستی بر چالش های مهمی از جمله آینده ی مبهم چگونگی برخورد طالبان با شیعیان افغانستان و تنش بر سر هریرود و همچنین فرصت هایی مانند همکاری جمهوری اسلامی با چین و روسیه در افغانستان و روابط اقتصادی با این کشور تاکید شود. درمجموع می توان گفت پیشینه روابط جمهوری اسلامی با افغانستان می تواند در سیاست خارجی دو کشور با توجه به حاکمیت طالبان در این کشور در روابط دو کشور و سیاست خارجی آن ها تاثیرگذار باشد.

    کلیدواژگان: چالش ها، فرصت ها، حکومت طالبان، سیاست خارجی ایران.
  • رجات جباری، سارا نجف پور*، نصرت الله حیدری صفحات 73-94

    تحقیق حاضر به بررسی سیاست خارجی ترکیه در قفقاز جنوبی و تعامل و تقابل آن با روسیه می پردازد. در این پژوهش، از نظریه رئالیسم تهاجمی به عنوان چارچوب نظری استفاده شد که طبق آن، کشورها به دنبال افزایش قدرت و نفوذ خود در عرصه بین المللی هستند. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و از طریق بررسی متون و مصاحبه با 20 نفر از خبرگان حوزه علوم سیاسی که به روش هدفمند و با معیار اشباع نظری انتخاب شدند، انجام شد. این رویکرد به پژوهشگران این امکان را می دهد که به درک عمیق تری از دیدگاه ها و تجربیات متخصصان در این حوزه دست یابند. یافته ها نشان می دهد که کشورهای قفقاز جنوبی بدون اراده خود در طیف بندی های استراتژیک منطقه ای و جهانی وارد شده اند. این امر به ویژه در شرایطی که دو کشور روسیه و ترکیه با تاریخ و تمدن کهن و متفاوت خود، پتانسیل های زیادی برای همکاری در زمینه های مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی دارند، قابل مشاهده است. با این حال، رقابت شدید عقیدتی، سیاسی و نظامی میان این دو کشور در قفقاز جنوبی، مانع از بهره برداری از این ظرفیت ها شده است. روسیه به عنوان یک قدرت تاریخی در این منطقه، به دنبال حفظ هژمونی خود و کنترل بر تحولات سیاسی و امنیتی است. این کشور با استفاده از ابزارهایی از جمله دیپلماسی و نظامی، سعی در تقویت نفوذ خود در قفقاز جنوبی دارد. از سوی دیگر، ترکیه با استفاده از ایده نئوعثمانی گری و تلاش برای گسترش نفوذ خود، به دنبال ایجاد موقعیت های جدید در قفقاز جنوبی است. این تحقیق همچنین به بررسی تاثیرات مناقشات منطقه ای و نقش روسیه و ترکیه در این مناقشات می پردازد. درنهایت، این پژوهش به درک بهتر از دینامیک های سیاسی و امنیتی قفقاز جنوبی و نقش کلیدی روسیه و ترکیه در این منطقه می انجامد و می تواند به سیاست گذاران و تحلیلگران در تدوین استراتژی های مناسب برای مدیریت روابط بین المللی کمک کند.

    کلیدواژگان: سیاست خارجی ترکیه، قفقاز جنوبی، تعامل و تقابل، روسیه.
  • سعید کامیابی*، زهرا نطری، عباس ارغان صفحات 95-116

    رشد سریع جمعیت شهری جهان به خصوص در کشورهای در حال توسعه، یکی از چالش های عمده برای دولت ها و سازمان های برنامه ریزی است. طی دهه های اخیر از میان الگوی های مختلف رشد شهری، الگوی رشد پراکنده به روند مسلط توسعه فضایی در بسیاری از کشورها تبدیل شده است. هدف این پژوهش آسیب شناسی پراکنده رویی و گسترش افقی کلانشهر اهواز انجام شده است.پژوهش حاضر در زمره تحقیقات کاربردی و با روش، تحلیلی- توصیفی می باشد. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش کتابخانه ای- اسنادی و پیماشی است.جهت تجزیه و تحلیل داده ها از تکنیک تصمیم گیری چند معیاره کوکوسواستفاده شده است. یافته های حاصل حاصل از روش کوکوسو، مناطق 1 و 8 شهر اهواز با حرف اختصاری B و با کسب وزن نهایی 94/2 در آزمون کوکوسو مطلوب ترین وضعیت و شرایط را به خود اختصاص داده است. مناطق 2 و 6 شهر اهواز با حرف اختصاری D و با کسب وزن نهایی 49/1 نامطلوب ترین وضعیت و حداقل اثرگذاری را در میان سایر محدوده ها نسبت به مولفه های مطالعاتی کسب نموده است. نتیجه اینکه با توجه به پیامدهای نامطلوب رشد پراکنده و در راستای دستیابی به توسعه ی پایدار و شکل پایدار شهری، الگوی رشد فشرده به عنوان الگوی توسعه آتی شهر پیشنهاد می شود.

    کلیدواژگان: گسترش افقی، زیست پذیری محلات شهری، کلان شهر اهواز
|
  • Somaye Asadi, Gabriel Ghorbanian *, Reza Borna, Jafar Morshedi, Manochehr Javanmardi Pages 1-18

    Sustainable development is one of the key objectives of the tourism industry in any country, and this industry is influenced by economics, politics, and geography, with its development also impacting each region. Sustainable development in tourist areas accelerates the national development process through policies that preserve resources and the environment in each region. The aim of this research is to examine the role of urban policy in selecting top tourist regions and evaluating the criteria and capabilities of tourist destinations in the city of Mahshahr. The analytic hierarchy Process (AHP) model and a likert scale questionnaire were used in this research. Firstly, the questionnaires were distributed and their data were analyzed. After obtaining the compatibility of the criteria, the weights of each criterion and option were determined and then analyzed. The findings of this study indicate that among the factors of gravity, value, distance, and selected demand for tourism in the study area, the demand criterion has been assigned the highest weight (0.54) and the attraction criterion has been assigned the lowest weight (0.06) in tourism. Furthermore, the final ranking of selected tourist areas in Mahshahr has shown that bandar imam Khomeini and Aram Park Lake, with scores of 0/354 and 0/29 respectively, are ranked first and second in priority, while the historical city of Esk is ranked seventh in a lower position. Therefore, making informed decisions based on tourism criteria has a significant impact on economic activities, and the demand criterion has a more significant impact on regional tourism development.

    Keywords: Urban Policy, National Development, Tourist, Sustainability, Mahshahr City
  • Ehsan Soureh, Mohammad Sadegh Zangeneh *, Akram Keramat Pages 19-38

    Drought is a complex meteorological phenomenon that depends on several environmental factors. This phenomenon is a common natural disaster that is recognized as one of the ydrological, agricultural, and economic concerns of humanity. In this study, ecological, hsatellite data and Google Earth Engine were used to investigate the drought phenomenon in I, West Azerbaijan province. In order to achieve this research goal, four indices, namely SPyear period from satellite images -23NDVI, VCI, and TCI, were selected and utilized for a images were used for the NDVI, VCI, and TCI 526In this study, . 2022 to 2000of the years ch results showed images were used to calculate the SPI index. The resear 8081indices, and that severe and moderate droughts were experienced in most parts of the province in the Additionally, various levels of drought . 2022and , 2021, 2017, 2015, 2008, 2000 years , 2006, 2002ince in the years existed in the central, northern, and southern parts of the prov 2009 , 2010 , 2011 , Moreover, normal conditions were observed in all areas of . 2019and and 2014to 2012and from , 2007, 2005, 2004, 2001the province in the years 2016. t the VCI and SPI indices were the Comparing the results of the indices, it can be stated thamost sensitive indices for drought identification in the West Azerbaijan province, as they were able to effectively identify different types of droughts. Furthermore, the NDVI index, for drought identification, can indicate a decrease in due to its relatively good sensitivityvegetation cover during drought years. Overall, the results of this study demonstrated that West Azerbaijan province is at risk of drought.

    Keywords: West Azerbaijan Province, Satellite Images, Drought, Drought Indices, MODIS
  • Mohammad Esmail Maleki Moghaddam, Hossein Molashahi * Pages 39-52

    In the past, the boundaries of an urban neighborhood were determined by ethnic, racial, class, and group differences, as well as natural divisions and geomorphological differences (such as the presence of a river, waterway, etc.). Each neighborhood in a city has its own cultural identity, and when hearing the name of a neighborhood, the characteristics of its residents, in terms of occupation, wealth, and prevailing temperament, would immediately come to mind. However, in contemporary cities with the population explosion of the past century, which disrupted the old traditional living systems, the concept of neighborhood has undergone a change, and new interpretations have taken its place. Unlike the past, when neighborhoods were formed based on ethnic, racial, religious, and other shared characteristics, modern neighborhoods are often shaped by economic factors and occupational similarities (e.g., government employee neighborhoods). This leads to a diversity of opinions and tastes within these neighborhoods, resulting in a lack of consensus among residents. This research, conducted using a combination of documentary and field methods, involved distributing 380 questionnaires to residents of Neighborhood 49 in Zahedan. The collected data was analyzed using SPSS software and regression analysis. Although 61% of residents expressed satisfaction with living in the neighborhood, numerous problems were identified, including a shortage of trash cans and littering, poor road conditions, and dilapidated land used as garbage dumps. The most significant demand among residents was for increased green spaces, followed by a lack of recreational and sports facilities, inadequate sidewalks, and the absence of a proper sewage system.

    Keywords: Neighborhood, Life, Satisfaction, Problems, Zahedan City
  • Shaban Mahgol, Ghaffar Zarei *, Amin Ravanbod Pages 53-72


    The foreign policy of the Islamic Republic of Iran and its relations with Afghanistan, Iran's neighbor, are important both geopolitically and in terms of politics, also economics, and culture. Based on this, Afghanistan is a country that should be considered in Iran's foreign policy. Therefore, this study aims to examine the challenges and opportunities in Iran's foreign policy towards Afghanistan, especially considering the recent occurrences in this country. This article is a descriptive-analytical study. The research method and materials are qualitative, and also note-taking was used to gather information. The results show that among the challenges of Iran's foreign policy towards Afghanistan, we can mention insecurity and instability resulting from the Taliban's dominance, which causes events such as the increasing wave of Afghan migration, the presence of terrorist groups like ISIS, the need to manage relations with other regional leaders, and ethnic and religious issues. At the same time, there are opportunities such as the possibility of economic and commercial cooperation, playing a positive role in reducing tensions and peace processes, border management, expanding political influence, and strengthening regional cooperation. Therefore, to take advantage of these opportunities and address the challenges, Iran needs a comprehensive and balanced strategy in its foreign policy. In this regard, emphasis should be placed on important challenges such as the uncertain future of how the Taliban will deal with Afghan Shias and the tension over the hari rud River, as well as opportunities such as the Islamic Republic's cooperation with China and Russia in Afghanistan and economic relations with this country. Overall, it can be said that the history of relations between the Islamic Republic and Afghanistan can influence the foreign policies of both countries, considering the Taliban's regime in this country.

    Keywords: Challenges, Opportunities, Taliban Rule, Iran's Foreign Policy
  • Rajat Jabbari, Sara Najafpour, Nosratollah Heidari Pages 73-94

    The aim of the current research is to examine Turkey's foreign policy in the South Caucasus in interaction and confrontation with Russia. The main question is, what effects have the relations between Russia and Turkey had on the political equations of the South Caucasus? The main hypothesis is that a set of political and security factors such as differences in foreign policy orientation, regional conflicts, geopolitical rivalries, neo-Eurasian thinking in Russia's foreign policy, and the doctrine of nuclear weapons. Negeri in Turkey's foreign policy has led to the divergence of political relations between Russia and Turkey in the region. And this issue has led to the formation of balance-oriented alignments in the South Caucasus region. In this research, the theory of the security group of the Bozan cargo area has been used as a theoretical framework and the descriptive-analytical method has been used as the main research method.The findings of the research show that the Caucasian countries entered the regional and global strategic spectrums without their will. The two countries of Russia and Turkey, with their ancient and different history and civilization, have great potential for cooperation in various economic, political, cultural and social fields, but for the last time they are under the shadow of intense ideological, political and military competition.

    Keywords: Turkish Foreign Policy, South Caucasus, Interaction, Confrontation, Russia
  • Saeid Kamyabi, ZAHRA Nazari, Abbas Arghan Pages 95-116

    The rapid growth of urban populations worldwide, especially in developing countries, poses a significant challenge for governments and planning organizations. In recent decades, among various urban growth patterns, the pattern of sprawling growth has become the dominant spatial development trend in many countries. This study aims to diagnose the pathological sprawl and horizontal expansion of the Ahvaz metropolis. This research is applied and uses an analytical-descriptive method. The data collection method in this research is library-documentary and survey-based. The COCOSO multi-criteria decision-making technique was used to analyze the data. The results obtained from the COCOSO method showed that districts 1 and 8 of Ahvaz city, with the abbreviation B and a final weight of 0.942 in the COCOSO test, have the most favorable conditions. Districts 2 and 6 of Ahvaz city, with the abbreviation D and a final weight of 0.491, have the least favorable conditions and the least impact among other areas compared to the study components. In conclusion, considering the negative consequences of sprawl and to achieve sustainable development and a sustainable urban form, a compact growth pattern is proposed as the future development pattern of the city.

    Keywords: Sprawl, Livability Of Urban Areas, Ahvaz Metropolis