پژوهشنامه انقلاب اسلامی
پیاپی 50 (بهار 1403)

ایران در دوران پس از انقلاب اسلامی با بحران های متعددی روبه رو بوده است. هدف از این پژوهش بررسی و شناخت الگوی مدیریت بحران در اندیشه آیت الله خامنه ای می باشد. به عبارت بهتر در این مقاله در پی پاسخ به این پرسش است که الگوی عملی آیت الله خامنه ای در مواجهه با بحران ها چه بوده است؟

روش شناسی پژوهش: 

این مقاله با روش تحلیلی- توصیفی و با ابزار کتابخانه ای و اسنادی، برای پاسخ به پرسش فوق به بررسی آثار و عملکرد آیت الله خامنه ای پرداخته است.

یافته مقاله نشان می دهد که آیت الله خامنه ای در مواجهه با بحران های مختلف در طول دوره رهبری ایشان، الگویی ویژه ای را که از لحاظ شکلی تلفیقی از الگوهای مطرح شده در دانش مدیریت بحران است و از لحاظ محتوایی مبتنی بر ارزش های دینی و الهی است در مدیریت بحران به کار گرفته است که ضمن اشتراک با دیگر الگوهای مدیریت بحران از ویژگی خاصی برخوردار است.

تفاوت در مبانی و جهان بینی ها، تفاوت در رفتار و عملکرد را در دارد. از این رو در الگوی مدیریتی رهبری انقلاب، تکنیک ها و روش های علمی به کار رفته که ضمن داشتن کارآمدی، منافاتی با اصول اسلامی نداشته و از سوی دیگر دارای جامع نگری و هدف گذاری بر اساس قوانین اسلامی بوده است. بنابراین با توجه به نوع مدیریت بحران در دهه های اخیر در جمهوری اسلامی ایران، به الگویی می رسیم که می توان آن را ترکیبی از همه الگوها دانست.

لازمه حرکت در مسیر رشد اجتماعی، فرهنگی و تمدن سازی به ویژه برای جوانان، داشتن برنامه و در نظر گرفتن دقیق همه جوانب است. در موضوعات ذکر شده مساله اساسی این است که تصمیم گیری ها آیا تنها بر اساس اهداف و آرمان های عالی و نهایی پیش رو یا بر اساس واقعیات و شرایط باید باشد و آیا غیر از این دو مورد، گزینه دیگری مطرح نیست؟ با توجه به مساله ذکر شده، هدف اصلی تحقیق شناخت دیدگاه های رهبر انقلاب از میان متون و سخنرانی های ایشان درباره جوانان در موضوع ذکر شده است.

روش شناسی پژوهش: 

روش پژوهش تحلیل محتوا از نوع کیفی است که تمام سخنرانی ها و متون موجود در سایت ایشان بررسی و جملات و مفاهیم موجود در خصوص هدف ذکر شده، استخراج، دسته بندی و تحلیل شده اند.

تمام جملات سخنرانی های رهبر انقلاب درباره آرمان گرایی و واقع گرایی جوانان استخراج و کدگذاری و جدول بندی شده و سپس مضامین و مفاهیم آنها استخراج و دسته بندی شده است. با توجه به این که رهبر انقلاب اسلامی در موضوع ذکر شده، مطالب و دیدگاه ‎های قابل توجه و متعددی دارند، شناخت آنها می تواند در این باره بسیار تاثیرگذار و راهگشا باشد.

بر مبنای یافته های پژوهش، رهبر معظم انقلاب اسلامی، بالا بردن آگاهی و بصیرت، توجه به آرمان های بلند، هوشمندی و عدالت خواهی، توجه به ایمان و عمل صالح، اراده و نشاط، تاکید بر ایمان و معنویت و انقلابی بودن را مهم ترین ویژگی های لازم برای جوانان دانسته و هر دو رویکرد آرمان گرا و واقع گرا بودن را برای پیشرفت و حرکت جوانان لازم و ضروری دانسته و اتخاذ هر کدام از آنها را به تنهایی به عنوان رویکرد کامل نمی دانند. در منظومه فکری ایشان، آرمان گرایی واقع بینانه، توصیه و تاکید اصلی برای رسیدن به قله های اقتدار، توسعه و پیشرفت تمدن اسلامی است.

حکیمان سیاسی معاصر، انقلاب اسلامی را از منظر بنیان های نظری حکمت اسلامی بررسی کرده اند. پژوهش حاضر به دنبال بررسی رویکرد حکیمان سیاسی در بررسی عوامل تحقق انقلاب اسلامی، فارغ از مصادیق تاریخی و در مفهوم کلی آن است. بر این اساس، تمرکز این پژوهش بر بیان استدلال هایی است که حکیمان معاصر در چارچوب حکمت سیاسی اسلامی برای تبیین این عوامل ارائه می کنند.

روش شناسی پژوهش: 

برای پاسخ به سوال اصلی مقاله، از روش تحلیل محتوای استدلالی استفاده شده است که بنا بر آن، با تمرکز بر ضرورت اعتبار و اهمیت پذیرش نتایج، ضمن آنکه فرایند تحلیل بر اساس اصول معتبر خود طی می شود، تلاش می گردد نتایج تحلیل با بیان استدلالی و برهانی به مخاطب منتقل شود.

در این جهت، تبیینی جامع از عوامل تحقق و تداوم انقلاب اسلامی و در ضمن دو دسته عوامل بینشی-انگیزشی و عوامل سیاسی-اجتماعی ارائه می شود؛ دسته اول شامل ایمان به مبدا توحیدی، اندیشه تحول خواه، احساسات و عواطف انقلابی و پیروی از آموزه های شریعت و دسته دوم دربرگیرنده عواملی همچون رهبری الهی، پیشتازی عالمان دینی، اتحاد مردم است که جایگاه هر یک از آنها در الگوی انقلاب اسلامی به صورت برهانی مستدل می گردد.

یافته های پژوهش، گواه این مطلب است که نظریه پردازی حکیمانه مبتنی بر بنیان های نظری حکمت اسلامی ضمن آنکه می تواند موجب استحکام بیش ازپیش داده های بنیادین پیرامون انقلاب اسلامی ایران و تسهیل در فهم ماهیت و پیامدهای مثبت انقلاب اسلامی برای جامعه هدف شود، زمینه را برای چارچوب بندی الگویی عام از انقلاب، فارغ از بعد زمانی و مکانی فراهم می کند.

پیمان ابراهیم با محوریت تهدیدسازی از نفوذ منطقه ای جمهوری اسلامی باعث نزدیکی مناسبات اسرائیل و اعراب به ‎عنوان دو نیروی رقیب و مخالف ایران شده است. هدف این پژوهش واکاوی تاثیر و تاثر سیاست خارجی ایران و عادی سازی مناسبات اعراب و اسرائیل  است.

روش شناسی پژوهش:

 این مقاله برای تبیین مسئله از نظریه مجموعه امنیت منطقه ای به عنوان چارچوب نظری و از روش آینده پژوهی با اتکا به دو تکنیک روندپژوهی و سناریونویسی به مثابه محور روشی بهره می گیرد.

این مقاله با صورت بندی این مسئله که کدام سناریو برای سیاست خارجی ایران در برابر عادی سازی مناسبات اعراب و اسرائیل بعد از پیمان ابراهیم می تواند در ارتقای این منافع موثرتر باشد؟ معتقد است که با توجه به سطح فزاینده و رو به گسترش روند عادی سازی، تکمیل ادغام اسرائیل در مجموعه ی امنیتی خاورمیانه، اصول و آرمان های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در خصوص موجودیت اسرائیل، اختلاف های ایدئولوژیک، دخالت قدرت های فرامنطقه ای، نگاه ابزاری و متفاوت کشورهای خلیج فارس و همچنین تصور تهدید از ایران به عنوان برهم زننده موازنه قوا در منطقه، سناریوی پیگیری حفظ و توسعه روابط دو و چندجانبه با همسایگان عربی و کشورهای منطقه با هدف تضعیف توافق عادی سازی میان آن ها ضروری به نظر می رسد.

نتایج این مقاله نشان می دهد که توافق ابراهیم، یک عامل دشمنی و تنش سازی آشکار علیه جمهوری اسلامی است و الگوی مطلوب ایران می تواند تنش زدایی با اعراب در چارچوب روندی تعاملی و تدافعی مبتنی بر دیپلماسی تعامل و پیوند و دوستی با اعراب خصوصا در خلیج فارس باشد.

«اصل تالیف قلوب» به عنوان آموزه شریف قرآنی و از وظایف حکومت اسلامی در اسناد بالادستی جمهوری اسلامی مورد توجه قرار گرفته که نیاز به بررسی تحلیلی آن است. همچنین بر اساس تحولات اخیر کشور در عرصه داخلی (آشوب های سال 1401) و تحولات بین المللی (مخصوصا جنگ نابرابر غزه) ضرورت توجه به این اصل جهت پیشگیری از رویدادهای مشابه بیشتر نمایان است. سوال آنست که جمهوری اسلامی چه قوانینی را در اسناد بالا دستی تنظیم کرده و چه تدابیری را اندیشیده تا با بررسی تحلیلی و نقد آن علاوه بر مشخص شدن ظرفیت فعلی قانونی و استفاده بهینه از آن، زمینه جهت تکمیل و تقویت آن فراهم آید.

روش شناسی پژوهش:

 روش تحقیق، تحلیل محتوا از نوع کیفی است که پس از یافتن قوانین کلی در حوزه تالیف قلوب، تحلیل و نقد صورت می پذیرد.

تالیف قلوب گاه با اعطای کمک های اقتصادی و گاه با تدابیر فرهنگی یا سیاسی مناسب در روابط داخلی و خارجی نسبت به افراد، جمعیت ها و یا مللی که مستحق تالیف هستند و با به کارگیری اموری چون صلح، تفاهم، پایبندی به معاهدات، حمایت از نهضت های آزادی بخش و یا توسعه ی صنعت گردشگری و جهانگردی و... انجام می شود.

موارد فوق از باب تمثیل و نه تعیین در این قوانین آمده است و هم ظرفیت بالای پیشگیری از بسیاری ناگواری های داخلی و خارجی را بیان و هم اصل خلاقیت برای کارگزاران را تقویت می کند که حتی از نظر قانونی نیاز به منتظر ماندن ورود عناوین و مفاهیم تمثیلی دیگر در نگارش اسناد جدید نباشند.

انقلاب اسلامی ایران، با ورود به دهه پنجم خود وارد مرحله جدید تمدن سازی نوین اسلامی شده و بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی در این شرایط نقشه راه آینده آن را ترسیم کرده است. هدف پژوهش حاضر ، شناسائی راهکارهای افزایش عزت و اقتدار ملی در شبکه های خبری برون مرزی با تاکید بر بیانیه گام دوم انقلاب است.

روش شناسی پژوهش: 

روش پژوهش حاضر تحلیل محتوا و مصاحبه عمیق است، بدین گونه که ابتدا مولفه-های عزت و اقتدار ملی از بیانیه گام دوم انقلاب استخراج و سپس با کارشناسان برای چگونگی رسیدن به آنها توسط شبکه های خبری برون مرزی مصاحبه عمیق به عمل آمده است.

با توجه به عدم کارآیی تهدیدات نظامی، فشارها و تحریم ها، شیوه جنگ رسانه ای و جنگ شناختی برای مقابله با جمهوری اسلامی، انتخاب شده تا عزت و اقتدار آن را در صحنه بین المللی تضعیف کنند. پژوهش در نتایج خود به سیزده مولفه و معیار برای ثبات و افزایش عزت ملی در رسانه ها و شبکه های خبری برون مرزی رسانه ملی رسیده است.

بر مبنای یافته ها مهمترین مولفه های عزت و اقتدار ملی در شبکه های خبری برون مرزی عبارتند از: مرجعیت خبری و رسانه ایی، داشتن روایت اول در اخبار و موضوعات رسانه ایی، استفاده از فناوریهای مدرن، بازنمائی مثبت و ایجاد برساخت امیدآفرین، تقویت هویت فرهنگی ، داشتن رویکرد فعال رسانه ای، تقویت امید و نگاه خوش بینانه به آینده، عدم استراتژی انزواطلبی و تاکید بر رویکرد مقاومتی، لزوم ایجاد وحدت رسانه ای و عمل بر اساس مولفه های رسانه تمدن ساز.