نشریه نامه انجمن حشره شناسی ایران
سال بیست و چهارم شماره 2 (پیاپی 34، اسفند 1383)

کنه تارتن نوئل O. ununguis (Jacobi) یکی از آفات درخت نوئل Picea abies (L.) Karst در استان مازندران محسوب می شود. بیولوژی این کنه طی سال های 1375-1373 در داخل انکوباتور در 3 دمای 20±1، 25±1 و 30±1 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 65 ± 5 درصد و 12 ساعت روشنایی بررسی شد. در دمای 20±1 درجه سانتی گراد طول مدت یک نسل، دوره تخم گذاری و دوره زنده مانی کنه بالغ به ترتیب 21.49 ±1.17، 19.2 ± 0.26 و 20.8 ± 0.6 روز بود. همچنین تعداد تخم گذاشته شده در طی یک نسل و متوسط تعداد تخم در روز به ترتیب 23±1.28 و 1.6±0.26 عدد بدست آمد. در درجه حرارت 25 ± 1 درجه سانتی گراد طول مدت یک نسل، دوره تخم گذاری و دوره زنده مانی کنه بالغ به ترتیب 5.4 ± 0.82، 15.9±0.32 و 17.2±0.67 روز بود. تعداد تخم گذاشته شده در طی یک نسل و متوسط تعداد تخم در روز به ترتیب 27±1.97 و 2.3±0.28 عدد تعیین گردید. این کنه در سال 7 نسل و یا بیشتر ایجاد می کند. نسبت تعداد افراد نر به ماده 1 به 3.1، زمستان گذرانی به صورت تخم و بیشترین جمعیت آن در ماه های شهریور و مهرماه بوده است. این آفت علاوه بر گونه های نوئل و نراد از روی ارس جمع آوری گردید.

شب پره هندی Plodia interpunctella Hübner و شب پره خرنوبZeller Apomyelois (=Ectomyelois) ceratoniae از آفات پسته می باشند. گونه اول در انبار و گونه دوم در شرایط باغ و انبار به پسته خسارت می زنند. این تحقیق به منظور محاسبه آستانه حداقل و مجموع نیاز حرارتی برای دو آفت مورد بحث طراحی و انجام شده است. دراین مطالعه یک دوره زندگی هر دو حشره از مرحله تخم تا ظهور حشرات کامل در دامنه دمای 20 تا 32.5 درجه سانتی گراد(±0.5)، رطوبت نسبی 50 ± 5 درصد و 16 ساعت روشنایی در شبانه روز و با تغذیه از مغز پسته خشک مورد بررسی قرار گرفت. نتایج آزمایش نشان داد که آستانه حداقل حرارتی شب پره هندی 13.1 درجه سانتی گراد و مجموع نیاز حرارتی برای کامل شدن یک دوره زندگی این حشره 526.3 روز- درجه می باشد. آستانه حداقل حرارتی شب پره خرنوب 9.4 درجه سانتی گراد و مجموع نیاز حرارتی برای یک دوره زندگی این حشره 769 روز- درجه محاسبه گردید. براساس نتایج این تحقیق اگر محصول پسته پس از برداشت و فرآوری در انبارهایی نگهداری شود که دمای آن کمتر از 9.5 درجه سانتی گراد باشد دو حشره شب پره هندی و شب پره خرنوب قادر به رشد و نمو روی مغز پسته و درمجموع خسارت به آن نیستند.

در جستجو برای دستیابی به روشی کاربردی و با استفاده از مواد طبیعی برای کنترل آفات انباری، سمیت تنفسی و دورکنندگی اسانس گیاه مریم گلی Banks and Soland (Lamiaceae) Salvia bracteata روی حشرات کامل چهار گونه آفت انباری شامل سوسک چهار نقطه ای حبوبات (Col.: Bruchidae) Callosobruchus maculatus F.، شپشه آرد Triblium castaneum Herbst (Col.: Tenebrionidae)، شپشه برنج Sitophilus oryzae L. و شپشه گندم S. granarius L. (Col.: Curculionidae) مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش در شرایط دمایی 30 ± 2 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 60 ± 5 درصد و تاریکی انجام شد. تیمارها برای سمیت تنفسی در قالب طرح اسپلیت پلات و اثر دورکنندگی در قالب طرح کاملا تصادفی بر اساس آزمایش فاکتوریل در پنج تکرار مورد بررسی قرار گرفتند. در سمیت تنفسی با افزایش غلظت، درصد مرگ و میر افزایش یافت و پس از 48 ساعت در بالاترین غلظت (0.926 ml/ml) به ترتیب 76.52، 75.15، 76.26 و 78 درصد برای سوسک چهار نقطه ای حبوبات، شپشه آرد، شپشه برنج و شپشه گندم بود. مقادیر LC50 محاسبه شده به ترتیب 0.188، 0.293، 0.252 و 0.231ml/ml برای حشرات فوق الذکر بود. اسانس گیاهی به طور معنی داری اثر دورکنندگی روی حشرات مورد مطالعه داشته و در غلظت زیر کشندگی (0.03 ml/ml) باعث دور کردن حشرات کامل سوسک چهارنقطه ای حبوبات، شپشه آرد، شپشه برنج و شپشه گندم به ترتیب 38.11، 46.42، 41 و 43.70 درصد گردید. با توجه به اینکه اسانس گیاه مریم گلی روی آفات انباری مختلف مربوط به سه خانواده متفاوت فوق اثر مرگ و میر بالایی نشان داده، بنابراین به نظر می رسد اسانس این گیاه می تواند روی طیف وسیعی از آفات انباری موثر باشد.

کنه تارتن دو نقطه ای پنبه Tetranychus urticae Koch (Acari, Tetranychidae) یکی از آفات مهم پنبه در بعضی از نقاط ایران می باشد. با توجه به اینکه ارقام مختلف پنبه از نظر سطح برگ و میزان کرک متفاوت هستند، واکنش این ارقام نسبت به خسارت این کنه ممکن است متفاوت باشد. طی سال های 81-1380 میزان آلودگی شش رقم در دست معرفی و جدید پنبه شامل سیندوز، 312-818، 43200، 43259، تابلادیلا و جوکوروا به کنه تارتن در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار مورد بررسی قرار گرفت. تعداد تخم و مراحل فعال کنه (نمف و بالغ)، هر 15 روز یک بار در کادر 2 2 سانتی متر پشت برگ ها شمارش گردید. تجزیه و تحلیل با نرم افزار SAS و مقایسه میانگین ها با آزمون چند دامنه ای دانکن انجام گرفت. نتایج نشان داد که در سال نخست بیشترین تعداد تخم و مراحل فعال کنه تارتن روی ارقام تابلادیلا و 43259 به ترتیب 4.33 و 2.40 و کمترین آن مربوط به رقم جوکوروا با میانگین 2.03 و 1.57 بود. در سال دوم بیشترین و کمترین تعداد تخم و مراحل فعال کنه روی رقم 43200 با میانگین 6.30 و 4.13 و جوکوروا با 2.60 و 1.40 ملاحظه گردید. بیشترین و کمترین دوره فعالیت مراحل تخم و فعال کنه مربوط به ارقام 312-818 و جوکوروا بود. تغذیه و خسارت کنه در پشت برگ های پنبه تاثیر مستقیمی بر میزان کاهش کلروفیل داشت.

معرفی و عرضه لاین ها و هیبریدهای جدید کرم ابریشم مستلزم آزمون های تکمیلی به ویژه برآورد قابلیت های ترکیب پذیری عمومی و خصوصی لاین ها و تخمین میزان هتروزیس هیبریدها می باشد. برآورد این پارامترهای ژنتیکی در چهار لاین خالص کرم ابریشم از گروه ژاپنی به نام های Xihang3, Xihang2, Xihang1 و 101433 و سه لاین خالص از گروه چینی تحت عنوان Koming1، Koming2 و Y، که اخیرا پس از اتمام برنامه های اصلاح نژادی جداسازی شده اند، مورد بررسی قرار گرفت. صفات اقتصادی این لاین ها و همچنین هیبریدهای حاصل از آنها رکوردگیری و مورد تجزیه و تحلیل واقع شد. اثر قابلیت ترکیب پذیری عمومی لاین های ژاپنی برای کلیه صفات معنی دار بود (P<0.01). ترکیب پذیری عمومی لاین های چینی برای صفات تولیدی بسیار معنی دار بود (P<0.0001) ولی برای خصوصیات مقاومت معنی دار نبود. در گروه لاین های ژاپنی ترکیب پذیری عمومی صفات تعداد لارو زنده، تعداد شفیره زنده و درصد ماندگاری شفیره در لاین 101433 (به ترتیب 14.84، 34.55 و 10.65) بالاتر از سایرین بود. بالاترین ترکیب پذیری عمومی صفات فوق در لاین های چینی متعلق به لاین Komingl به ترتیب (5.86، 9 و 2.82) بود. ترکیب پذیری خصوصی برای کلیه صفات تولیدی و صفت تعداد لارو زنده معنی دار بود (P<0.05). ترکیب پذیری خصوصی صفات مقاومت در هیبرید Xihangl Komingl بالاتر از سایر هیبریدها بود. لاین های چینی دارای مقاومت زیاد و تنوع ژنتیکی پایین برای صفات مقاومت بوده، ولی لاین های ژاپنی مقاومت کمتری نشان داده و دارای تنوع ژنتیکی زیادی هستند. بالا بودن واریانس ژنتیکی غیرافزایشی صفات پیله نشان دهنده تاثیر بالای هتروتیک روی صفات فوق می باشد.

بررسی اثرات زمان نگهداری لاروهای نورس پروانه کرم ابریشم در سرمای 5 درجه سانتی گراد بر برخی صفات اقتصادی کرم ابریشم، در قالب هفت تیمار شامل عدم تنش سرما (شاهد) و تنش سرمایی معادل 48، 96، 144، 192، 264 و 480 ساعت برای لاروهای نورس پروانه کرم ابریشم در بهار سال 1380 طراحی و اجرا گردید. لاروهای مربوط به هر تیمار پس از اعمال تنش سرمایی، تحت شرایط استاندارد و مطابق دستورالعمل های رایج پرورش یافت و صفات اقتصادی آنها مورد بررسی و رکوردگیری قرار گرفت. داده های حاصل در قالب طرح کاملا تصادفی شامل هفت تیمار با سه تکرار مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد که تنش سرما بر اکثر صفات اقتصادی لاروهای تولید کننده ی ابریشم تاثیر معنی داری داشت (P<0.05)، به طوری که روی وزن لارو کامل، طول دوره های لاروی، پوست اندازی، تغذیه و تعداد کل پیله، تعداد پیله خوب و متوسط و وزن پیله، پیله پروانه نر و پیله پروانه ماده، پیله خوب، قشر پیله، قشر پیله پروانه ماده، قشر پیله پروانه نر، شفیره ماده، شفیره نر، کاهش معنی داری نسبت به تیمار شاهد مشاهده شد (P<0.05). همچنین در صفات درصد مرگ و میر لاروی، وزن پیله دوبل، تعداد پیله در لیتر، درصد قشر پیله ماده و درصد قشر پیله افزایش معنی داری نسبت به تیمار شاهد ملاحظه گردید (P<0.05).

زنبور گال زای L. invasa Fisher & LaSalle، روی ساقه، دمبرگ و برگ اوکالیپتوس (E. camaldulensis) در منطقه شیراز بررسی شد. این زنبور دارای تولید مثل ماده زایی است. طول دوره رشد از تخم گذاری تا ظهور حشره کامل در شرایط آزمایشگاه 126.2 و در محیط طبیعی 138.3 روز طول کشید. در مراحل انتهایی رشد زنبور، گال ها به طول 2-4 میلی متر و به رنگ قرمز در آمدند. زمستان به شکل لارو کامل و شفیره به سر برد و از ابتدای بهار حشره کامل ظاهر شده و شروع به تخم گذاری کرد. 2 تا 3 نسل همپوشان در سال برای این زنبور به نظر رسید.

در این بررسی 56 گونه از زنبورهای خانواده Sphecidae از نقاط مختلف ایران شناسایی گردیده و کلید شناسایی آنها ارایه شده است. پراکنش هر گونه ذکر شده و به محل های لانه سازی و نوع شکار آنها اشاره شده است. گونه های معرفی شده به شرح زیر می باشند:Ammophila dives Brullé, A. heydenii Dahlbom, A. sabulosa (L.), Podalonia hirsuta (Scopoli), P. tydei (Guillou), P. erythrocephala (F.), P. minax (Kohl), P. morawitzi (A. Edem), Sphex eatoni Saund., S. flavipennis Fab., S. maxillosus Fab., S. argyrius Brullé, S. lividocinctctus Costa, S. pruinosus Germar, S. regalis Smith, Prionyx nudatus Kohl, P. viduatus (Christ), P. nigropectinatus (Tasch.), P. stschurowski Rad., P. songaricus Ev., Sceliphron madraspatanum pictum (F. Smith), S. destillatorium (Illiger), S. arabs (Lep.), Chalybion femoratum (Fab.), Tachysphex pompiliformis (Panzer), T. brullii (F. Smith), T. incertus* Radoszkowski, T. mocsary Kohl*., T. unicolor (Panzer), Larra anathema (Rossi), Liris niger (Fab.)*, L. subtessellatus (F. Smith)*, L. haemorrhoidalis (Fabricius)*, Tachytes etruscus (Rossi)*, Palarus variegates (Fab.)*, Miscophus ater Lep.*, Trypoxylon attenuatum F. Smith*, T. clavicerum Lep.*, T. scutatum Chev.*, Astata boops (Schr.)*, A. minor Kohl*, A. kashmirensis* Nurse, Harpactus laevis (Lat.), Sphecius antennatus (Klug), Bembix bidentata V. Linden*, Philanthus triangulum (Fab.), Cerceris sabulosa* (Penz.), C. flavilarbis (Fab.)*, Pemphredon lethifera (Schuckard), Diodontus tristis (V. Linden), D. minutus Fab., Psenulus meridionalis de Beau., Mimesa grandii Maidl, Passaloecus gracilis (Curtis), Oxybelus Latro Oliv.*, Crossocerus exiguus (V. Linden)*.
از این مجموعه 9 جنس و 19 گونه برای اولین بار از ایران گزارش می شوند که با ستاره مشخص شده اند.

جنس Silvestri Microcerotermes یک جنس همه جایی می باشد و در تمام مناطق جهان به استثنا منطقه نئارکتیک انتشار دارد. در اثنا مطالعه فون موریانه های ایران نمونه هایی از این جنس از منطقه زابل جمع آوری شد. پس از بررسی های مورفولژیک مشخص شد که گونه ای جدید می باشد. در طبقه بالدار جنسی، کپسول سر قهوه ای کمرنگ، قطعه زیرپیشانی عقبی، لب بالا، شاخک ها، پیش گرده و پاها زرد متمایل به قهوه ای است. نیم حلقه های پشتی شکم (ترژیت ها) قهوه ای و غشا بین بندهای شکم زرد کم رنگ است. در طبقه سرباز کپسول سر زرد متمایل به قهوه ای، حاشیه جلو و اطراف درز شاخک ها تیره تر است. شاخک ها روشن تر از کپسول سر، آرواره های بالا قهوه ای تیره، پاها و شکم زرد رنگ می باشد. این گونه باMicrocerotermes diversus Silvestri شباهت دارد ولی با توجه به تفاوت های مورفولژیک طبقات سرباز و بالدارهای جنسی قابل تفکیک می باشند. در طبقه سرباز Microcerotermes sistaniensis sp. n. سر بیضی شکل، کپسول سر زرد متمایل به قهوه ای، حداکثر عرض سر 1.12 میلیمتر و نسبت طول سر تا قاعده آرواره ها به عرض سر 1.23 می باشد. در طبقه ی سرباز M. diversus سر مستطیلی شکل، کپسول سر زرد رنگ، حداکثر عرض سر 0.90 میلیمتر و نسبت طول سر تا قاعده آرواره ها به عرض سر 1.55 می باشد. در بالدارهای جنسی M. sistaniensis طول بدن بدون بال ها 6 تا 7، طول سر تا انتهای لب بالا 1.19 و عرض سر 1.07 میلیمتر است. در بالدارهای جنسی M. diversus طول بدن بدون بال ها 4.5 تا 5.2، طول سر تا انتهای لب بالا 0.91 و عرض سر 0.78 میلیمتر است.