فصلنامه مطالعات راهبردی
پیش شماره 2 (تابستان 1377)

تصویری که جرج والد عرضه داشته به شکل نمادینی از احساس عدم امنیتی که گریبانگیر نسل حاضر است پرده برمی دارد. تکاپوی شدید دولتها در سطح جهان جهت نیل به آن چیزی که امنیت ملی می خوانندش حکایت از این اضطراب دارد.شاید اغراق آمیز نباشد اگر بگوییم نسل حاضر بیش از هر چیز دیگری در آرزوی کسب امنیت است . با نگاهی به تاریخ بشر ازآغاز تا کنون ، به نظر می رسد تقاضا برای امنیت همیشه مطرح بوده و بشر در قالب هدف اصلی نویسنده از نگارش این مقاله به دست دادن تصویری کلی از تحقیقات به عمل آمده در خصوص امنیت ملی می‏باشد. برای این منظور بیش از پنجاه عنوان کتاب - که بیشتر به زبان انگلیسی می‏باشند - مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته‏اند. مولف ضمن بررسی این کتب، اقدام به دسته‏بندی موضوعی آثار و معرفی آنها به‏صورت مستقیم (درون متن) و غیرمستقیم (در پاورقیها) کرده‏است. در ضمن جهت تسهیل درک مطالب کتب موردنظر در ابتدای هر قسمت بحث تحلیلی مطرح شده که ناظر بر محتوای کلی منابع هر بخش است.

پیروزی انقلاب اسلامی و استقرارنظام جمهوری اسلامی یکی از مهمترین وقایع سیاسی اجتماعی ایران در دوران معاصر می باشد. این انقلاب به لحاظ تاثیراتی که در عرصه های ملی ، منطقه ای و جهانی داشته است ، پدیده ای قابل توجه و تامل می باشد، به گونه ای که طی سالهای پس ازپیروزی انقلاب ، ابعاد مختلف آن توجه صاحب نظران متعددی را به خود جلب کرده است . با این حال ملاحظات امنیت ملی ج .ا.اکمتر به صورت مجزا و اصولی ، که بتواند کل دوران را در یک روند مشخصی مورد مطالعه قرار دهد

واحدهای سیاسی و کشورهای جهان به مقوله امنیت توجه خاصی دارند، چراکه این امر منعکس کننده توانایی بقاء به مثابه واحدهایی مستقل و مشخص در عرصه جهانی است . با این وصف ارایه یک تعریف مطلق و کامل از "امنیت " ممکن نیست چرا که این مفهوم ، مفهومی نسبی است و از این روغالبا با فرض و احتمال درباره آن صحبت می شود.تمایلات و گرایشهای رفتارگرایانه وتجزیه و تحلیل سیستمی بعد از جنگ جهانی دوم ، اقداماتی جدی در جهت روشن سازی وتبیین این مفهوم تلقی گردید. اثر مورتون کاپلان ، روند مطالعه تمام جوانب رفتاراجتماعی را به مثابه بخشی از الگوی تمام وکمالی که یک نظام رفتاری ایجاد می کند،منعکس می سازد.

تاریخ روایتی مستمر و بلاانقطاع از تولد و حیات بی ممات یک قدرت مطلقه نیست . هر قدرتی با مقاومت قرین است ، به بیان دیگر، هر قدرتی اپوزسیون ساز (1) است .وجود همین مقاومت است که از انسداد کامل قدرت جلوگیری می کند. مالا نمی توان به تامین و تحفظی مطلق و پایدار اندیشید. هرنوع امنیتی نسبی است . رویکردهای تمامیت نگر ارمغانی جز ناامنی و بحران به همراه نداشته اند. "امنیت مطلق " اسطوره ای است که جز در بستر گفتمانهای هیمنه ومرکزیت طلب ، امکان نشت و حک نیافته است . افزون اینکه امنیت بیش از آن که واقعیتی بیرونی باشد، ماهیتی ذهنی و گفتمانی دارد. مفهوم "امنیت " صرفا در یک رابطه همنشینی و یا جانشینی با مفاهیم دیگر همچون : "قدرت "، "منافع "، "اهداف "، "مصالح "،"تهدیدات " و که همگی مفاهیمی مبهم ، توسعه نیافته (2) و سیالند، مصداق و یامصداقهای خود را می یابد. به دیگر سخن ، نمی توان "ما وضع له " واحد و شفاف وجوهری حقیقی و لایتغیر برای مفهوم امنیت فرض کرد.

مطالعه و تحقیق در حوزه های مرتبط بادولت و حاکمیت را باید از جمله مطالعات میان رشته ای به شمار آورد که با توجه به موضوع مورد بررسی ، علوم وگرایشهای مختلف علمی در تبیین آن مشارکت و دخالت دارند.موضوع امنیت ملی از مهمترین وبرجسته ترین مصادیق این سخن می باشد که رشته های مختلف مانند علوم سیاسی ، حقوق و علوم اجتماعی ، ریاضی و آمار، مدیریت ،مهندسی و علوم زیست محیطی با سطوح گوناگون آن ارتباط پیدا می کنند و همین امر ازجهت دیگر این موضوع را پیچیده می سازد.به دلیل آن که شناخت مفهوم و مصادیق امنیت ملی و تهدیدات آن به دلایل متعدد با دشواری زیادی مواجه است

نوشتار حاضر در صدد طرح موضوع ویافتن پاسخی برای این پرسش است که : آیاقاچاق موادمخدر تهدیدی برای امنیت ملی کشور ما هست یا خیر؟ در صورت مثبت بودن پاسخ چه تهدیداتی از ناحیه قاچاق موادمخدرمتوجه امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران می شود. به عبارتی تحقیق حاضر در صددیافتن رابطه میان متغیر مستقل "قاچاق موادمخدر" با متغیر وابسته "امنیت ملی کشور" درقالب فرضیه زیر است :قاچاق موادمخدر تبعات و تاثیرات متعددی بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران دارد.

بدون تردید برای هر کشور و نظام سیاسی شناخت دقیق و واقع بینانه عواملی که موجودیت ، امنیت و منافع حیاتی آن را تهدیدمی کنند از اولویت اساسی برخوردار است .زیرا این دسته از تهدیدات که به دلیل گستردگی و عمق پیامدهای آنها به "تهدیدات استراتژیک " موسوم اند به راحتی می توانند برسر راه حرکت عمومی یک جامعه به سوی پیشرفت و توسعه موانع جدی ایجاد کرده ، یااساسا موجودیت و هویت یک کشور را درخطر اندازد.از آن جا که به دست آوردن آمادگی لازم برای مقابله با هر تهدیدی به طور طبیعی متضمن صرف هزینه های قابل توجه است

مدت زمان مدیدی است که سیاستمداران از اصطلاح امنیت ملی به منزله یک اصطلاح شعاری و رهبران نظامی نیزبرای تشریح و توصیف هدف سیاسی ،استفاده می کنند. اما اخیرا دانشمندان علوم اجتماعی از این اصطلاح همچون مفهومی تحلیلی و میدانی برای مطالعه ، بهره می برند.وقتی دانشمندان علوم اجتماعی مدرن ازمفهوم امنیت ملی صحبت می کنند عمومامنظورشان توانایی یک ملت برای پاسداری ازارزشهای داخلی در مقابل تهدیدات خارجی است .

تاریخ‏جهان درقرن بیستم شاهد جنبشهای قومی دسته‏جمعی متعددی در کشورهای توسعه نیافته و درحال توسعه بوده است. برای نمونه می‏توان حکومتهای دمکراتیک و دیکتاتوری از قبیل کانادا، بریتانیا، اسپانیا، هند، سودان،نیجریه، آفریقای جنوبی و اندونزی را نام برد.مقاله حاضر درپی ترسیم چارچوبی تیوریک است که به تبیین علل زمان‏بندی و اشکال جنبشهای قومی دسته‏جمعی بپردازد و آن را درمورد ایران به کار برد. درخصوص علل بروز خشونت سیاسی به‏ طور کلی و جنبشهای قومی دسته‏جمعی بالاخص،مطالب گسترده ای وجود دارد. این مطالعات شامل تحلیلهای کمی (برای مثال ،پروین 1973، ریچاردسون 1960، دویچ 1961، روسل 1966، میدلارسکی 1982، ناگل 1974، سیگلمن و سیمپسون 1977) و تبیینهای کیفی (برای مثال ، اکشتین 1964، برینتون 1969، روزنا 1964، روبرتسون 1983 و ارسپرانگ 1984)می شود.

طبق تیوری جامع تجارت بین‏المللی، کشورها با تخصصی کردن تولید کالاهایی که در آن پیشرفت نسبی داشته‏اند، رفاه اجتماعی را به حداکثر خود می‏رسانند. با در نظر گرفتن این‏که کشورها از نظر سرزمین، نیروی کار و سرمایه ویژگیهای متفاوتی دارند، کالاهای تولیدی مذکور کالاهایی هستند که کشور موردنظر از وفور نسبی در آنها برخوردار است. در نتیجه این تیوری پیش‏بینی می‏کند که کشورهایی که از سرمایه زیاد برخوردارند، کالاهای سرمایه‏بر را با کالاهای کاربر تولید شده در جاهای دیگر، مبادله می‏کنند.

این مقاله به چگونگی تناوب ایده امنیت ملی در کشورهای جهان سوم می‏پردازد. شرایط امنیت ملی در جهان سوم را با شرایط امنیت ملی در غرب مقایسه و مشخص می‏کند که نوع تفاوتها، ایده مزبور را برای کشورهای جهان سوم، در مقایسه با کشورهای غربی، مشکل‏آفرین‏تر می‏سازد. در این‏جا "امنیت" عمدتا برحسب مسایل اجتماعی - سیاسی و نظامی تعریف می‏گردد. چرا که بعد اقتصادی موضوع مورد بحث، به‏ویژه اشارات مربوط به توسعه از وضوح برخوردار است.