فصلنامه پژوهش و حوزه
سال هفتم شماره 3 (پیاپی 28، پاییز و زمستان 1385)

در این نوشتار ابتدا فلسفه اصول فقه بعنوان دانشی که چیستی، ساختار، روش، مبادی، موضوعات، ادله و غایات اصول فقه را تحقیق می کند، معرفی شده و سپس جایگاه فلسفه اصول از حیث توصیف و نقادی نشان داده شده است. از دیدگاه نگارنده، فلسفه اصول فقه از جایگاه سنجشگر می تواند استدلال ها و نظریه اصول فقهی را بسنجد و راه را برای نقدها از جایگاه دورن علم اصول بگشاید. فلسفه اصول از جایگاه داور توان آن را دارد که استدلال ها و نظریه های جایگزین را در داخل اصول فقه بر پایه ادله چهارگانه مطرح کند...

این نوشته نخستین نظام واره سند توسعه علم اصول است که براساس تحقیق و سنجش در دیدگاه های گوناگون اساتید و اندیشمندان علم اصول درباره چند و چون این علم و جایگاه آن، مزایا و معایب اصول موجود، راهکارهای برون رفت از بن بست های پیش آمده و مسائلی از این دست پس از تامل بسیار حاصل آمده است. به زعم ما این تحقیق تلاشی اولیه برای دست یابی به تحولی مطلوب در علم اصول است که باب آن همچنان گشوده است و برای پربارتر شدن و برخورداری از عقلانیت لازم و عملیاتی شدن، نقد و سنجش محققان و دانشوران این علم را می طلبد...

این نوشتار به گزارش، بررسی و سنجش دیدگاه های هرمنوتیست ها و عالمان اصول در مبحث تعیین معنای متن می پردازد. سعی بر آن بوده است تا ضمن بررسی اجمالی دیدگاه ها به مبانی و بنیان های تفکرات مطرح در این زمینه اشاره شود تا امکان سنجش و ارزیابی هر چه بیشتری را برای خوانندگان فراهم آورد. مباحثی نظیر چیستی فهم متن، توجه به حیث اکتشافی آن نسبت به مراد مولف و امکان آن، امکان سوء فهم و اعتبار سنجی فهم ها از مهمترین مسائلی است که در این باب مطرح است...

گرچه رابطه دانش کلام و اصول پرسابقه است و متکلمان از تاثیرگذاران بر دانش اصول اند، ولی تاکنون تحقیق قابل توجهی در شناسایی مسائل کلامی تاثیر گذار بر دانش اصول صورت نگرفته است. در نوشته حاضر تلاش شده مسائل کلامی تاثیرگذار بر دانش اصول شناسایی و آنگاه نمونه هایی از مسائل اصولی تاثیر پذیرفته از دیدگاه های کلامی به صورت مستند نشان داده شود. پیمودن این مسیر با دشواری های بسیاری رو به رو است که یکی از آنها فقدان الگویی برخاسته از تاملات هزاران دانشور و آزموده در مسیر تحقیق و تدوین است...

مکتب های اصولی را می توان به زمان یا مکان یا شخصیت های بزرگ نسبت داد، ولی سهم اساسی از آن شخصیت ها است. مکتب اصولی نوعی اندیشه اصولی مبتنی بر دیدگاه های خاص درباره منابع، مبانی، مباحث و تقسیمات علم اصول است. تفاوت مکتب ها ناظر به تفاوت های کلی و کلان است که چهره علم اصول را عوض می کند. برای مکتب اصولی شهید صدر می توان هشت شاخصه اصلی برشمرد: 1. ساختار آفرینی: ارائه تقسیم بندی متکامل تری از مباحث علم اصول؛ ...

در این نوشتار در پی توصیف و تحلیل روش مکتب اخباری هستیم. لب و لباب مدعای ما این است که اخباری گری، مانند اصولی گری، یکی از مکاتب اجتهادی مسلمین به طور عام و نیز امامیه به طور خاص است. از این رو، اخباریان صاحب نظر همه از بزرگان امامیه اند و خارجی یا نفوذی و یا از عامه نیستند، بلکه از دل مکتب ائمه و فقهای امامیه برخاستند. از این رو، نه نسبت اخباری گری به مثابه یک روش علمی در کشف حکم، آن چنان ناپسند است که اجتناب از آن بر همگان فرض باشد و نه نبت اصولی گری و انتساب به اصولیان فی نفسه آن قدرها مطلوب. ...

اصول فقه ابزار فقه است و توسعه آن باید براساس این ابزار بودن باشد. توسعه علم اصول را می توان براساس اصول فقه موجود و فقه مطلوب توصیه کرد. در این مقاله، نخست فقه مطلوب ترسیم و آنگاه محورهای توسعه اصول فقه در راستای ابزارهای فقه مطلوب توصیه شده است. این توصیه ها عبارتند از: 1- توسعه در ابزارهای شناخت ملاکات احکام، ابزارهای شناخت سیره ها و ارتکازات عقلایی و متشرعی و طرق احراز حدوث و اتصال آنها، و بازسازی قراین روایات از طریق نقد متن؛ 2. توسعه در اصول فقه حکومتی و قواعد بازشناسی احکام ثابت و متغیر؛ ...

مقاله حاضر، پس از بیان مفاهیم حقیقی و اعتباری و تقسیم ها و اطلاق های اعتباری، پیشینه توجه به تفکیک احکام حقایق از احکام اعتباریات را گزارش داده است. در این گزارش، نخست دیدگاه سیدمرتضی (علم الهدی)، شیخ محمدحسین اصفهانی و امام خمینی (ره) آمده، سپس نظرگاه کلی علامه درباره اعتباری یا حقیقی بودن گزاره های اصولی بیان شده است. علامه طباطبایی گزاره های اصولی را از قسم ادراکات اعتباری می داند...