فصلنامه روش شناسی علوم انسانی
پیاپی 47 (تابستان 1385)

نهاد آغازین و فرجامین دستگاه شناخت، طبیعت عقل است. از این رو پرسش از چیستی خردورزی و تعقل، اساسی ترین پرسش بشر است. در این نوشته تلاش کرده ایم تا ضمن توضیح چیستی خردورزی، به این پرسش های بنیادین پاسخ دهیم که «عقل چگونه می تواند هم چنان که درباره ی «جز خود» تعقل می کند، درباره ی خود نیز تعقل کند؟» و «چگونه و از چه رو و تا کجا می تواند خود را نقد کرده و مورد داوری قرار دهد؟» مدعای ما در این مقاله آن است که اولا نقد عقل توسط عقل، تصور پذیر و از این رو ممکن است. افزون بر این، نقد عقل توسط خود عقل نیز به وقوع پیوسته است. این خود نقادی گری مزیت ویژه ی عقل است و هیچ دستگاه ادراکی دیگری چنین امکانی را در اختیار ندارد.

تحقیق اقدامی مشارکتی، رهیافتی جدید در علوم اجتماعی وروان شناسی تلقی می شود که معتقد است نباید افراد مورد مطالعه در یک پروژه تحقیقاتی را صرفا به عنوان یک آزمودنی یا عضوی از جامعه آماری محسوب کرد. در این تحقیق کلیه افرادی که با مسئله مورد تحقیق درگیر هستند، در کلیه مراحل تحقیق با تسهیل گر تحقیق همکاری نزدیک می کنند. در این تحقیق، کنش...

امروزه روش های تحقیق را به دو دسته کلی تقسیم می کنند: یکی روش های کمی که بر فلسفه پوزیتویسمی تکیه دارد و از طریق فاصله انداختن میان موضوع شناخت و فاعل شناسایی می کوشد تا به شناختی عینی از واقعیت دست یابد و دیگری روش های کیفی که نگاهی کل گرایانه به پدیده ها داشته و کشف معنای آنها را مورد توجه قرار می دهد. در این مقاله ضمن تاکید بر تنوع موجود در روش های کیفی...

روش کیفی یا تفسیری یا توصیفی یا ژرف نگر، با وجود قدمت تاریخی اش پس از سال ها خاموشی، در دو دهه اخیر در علوم اجتماعی و علوم رفتاری از اقبال خوبی برخوردار شده است. این روش، با فرضیه ی ساختارمند آغاز نشده، یعنی فرضیه ازمایی از اصول آن نیست. هم چنین آزمایش تستی را دنبال نمی کندو قصد اجرای نظریه ای را نداشته، بلکه بعد از جمع آوری اطلاعات، در تحلیل ها از نظریه ها استفاده...

از زمانی که دیلتای بین تبیین و فهم و در نتیجه بین علوم انسانی و علوم طبیعی تمایز نهاد، گرایشی نسبیت گرایانه را دامن گیر فهم، به عنوان روش علوم انسانی ساخت. البته خود دیلتای بر این امر واقف بود و کوشید تا بر این نسبیت گرایی فائق آید، اما راهکار او مورد وفاق واقع نگشت. گادامر با طرح گفتمان بین فاعل شناسا و متعلق شناخت، در واقع خواست تا ذهنیت را با ذهنیت محدود کند و از این طریق باز به ورطه...

رشد علوم تجربی و تاثیرگذاری آن بر زندگی انسانها باعث گردیده تا عده ای به فکر مرزبندی بین علم و غیر علم بیفتند. با تشکیل حلقه وین مباحث روش شناسی حالت رسمی پیدا کرد، منتهی اندیشمندان وابسته به این حلقه با محدود کردن علم به علوم تجربی و کنار گذاشتن معارف دیگر، راه حصول به علم را مشاهده و آزمون فرضیه ها قلمداد کردند. دامنه ی این دیدگاه به علوم انسانی نیز کشیده شد و عده ای با...

علی رغم این که روش های تحقیق یکی از دروس اصلی بسیاری از رشته های علوم انسانی و برخی از رشته های دیگر است، دانشجویان قادر نیستند مهارت تحقیق را در دانشگاه آن چنان که باید یاد بگیرند. این امر علل علم شناختی، معرفت شناختی و روش شناختی متعددی دارد. برخی از این علل به ابهام در چیستی روش های تحقیق و خلط معنایی آن با رشته های دیگر و برخی از آنها نیز به پیش فرض های روش شناختی و معرفت شناختی...