بهزاد ولی زاده، رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت در این باره مطرح کرده، که این وسیله از ترکیب گاز های اکسیژن و «ان دو او» با رعایت حدود تعیین شده در سازمان غذا و دارو برای اطمینان از اینکه ضرری برای سلامتی افراد نداشته باشد استفاده می شود. از سوی دیگر قلیان های اکسیژن تحت نظارت دانشگاه های علوم پزشکی عرضه می شود و استفاده از گاز های دیگر در این قلیان مجاز نیست و دانشگاه ها از مجریان این طرح یعنی قهوه خانه ها و کافی شاپ هایی که این طرح در آن ها اجرا می شود نیز تعهدنامه هایی اخذ می کنند و این مراکز صنفی نیز با رضایت خودشان در این طرح مشارکت می کنند و به دلیل سود اقتصادی عرضه این قلیان در این مراکز، توجیهی ندارد که بخواهند تخلفی در این زمینه داشته باشند. اما آنچه مغفول مانده، عدم روشنگری وزارت بهداشت است. این وزارتخانه تاکنون هیچ مستنداتی ارائه نکرده که نشان دهد استعمال این نوع قلیان کم عارضه است و با مصرف آن خطری متوجه فرد مصرف کننده نخواهد بود. از سوی دیگر وزارت بهداشت اعلام کرده، طرح پاکدم، مطالعاتی است درحالی که این قلیان ها از سال 95 تاکنون در قهوه خانه های پایتخت و استان های دیگر عرضه شده، اما چرا اجرای این طرح مطالعاتی پس از گذشت سال ها به پایان نرسیده و نتایج زیانبار و آثار مثبت آن برای وزارت بهداشت محرز نشدسه است؟ طبیعتا هر طرح مطالعاتی در وسعتی کوچک و در بازه زمانی محدودی اجرایی می شود و مصرف کنندگان باید از این موضوع آگاه باشند که در «طرحی مطالعاتی» شرکت کرده اند تا وزارت بهداشت از این طریق، نسبت به عوارض و پیامد قلیان اکسیژن مطلع و مستندات و نتایج تحقیقات علمی را منتشر کند. اگرچه این اقدام وزارتخانه در راستای کاهش مصرف قلیان صورت گرفته، آن هم در شرایطی که انواع تنباکو های معسل و معطر وارداتی، زیان های بسیار جدی به سلامت افراد تحمیل می کند؛ تنباکو های معسل و معطری که دو سال قبل معاون پیشین وزیر بهداشت اعلام کرده بود 7 هزار ماده شیمیایی، 70 ماده سرطان زا و 400 ماده سمی در خود دارند و تجارت این نوع مواد، تجارت مرگ است، با این حال ماده نیتروز اکسید در قلیان های اکسیژن با عنوان گاز خنده، عوارض جبران ناپذیری برای مصرف کنندگان به همراه دارد و کشور های انگلیس و هلند از سال 2023 مصرف تفننی گاز خنده را ممنوع کرده اند و با خبری شدن این طرح در ایران، بسیاری نگران سوءمصرف و تاثیرات مخرب این قلیان شدند.

کیانوش جهانپور، سخنگوی اسبق وزارت بهداشت در گفت و گو با «رسالت» این نگرانی ها را به حق دانسته اما با موثر خواندن چنین طرح هایی عنوان می کند: «معرفی جایگزین هایی در مسیر تغییر رفتار، رویکردی موثر است. قطعا ممنوعیت کامل و یا روش های قبلی اگر پاسخگو بود، امروز با افزایش حتی چند برابری مصرف قلیان در کشور مواجه نبودیم، آن هم در شرایطی که مقررات و محدودیت هایی برای مصرف دخانیات در کشور اعمال شده است. این نشان می دهد ممنوعیت و محدودیت به تنهایی پاسخ نمی دهد و سیاست های مهار دخانیات یا حتی دارو های روانگردان توفیقی نداشته، رویکردهایی نظیر تغییر الگوی رفتار و یا جایگزین های کم خطرتر ممکن است موثر باشد، و سایر کشور های جهان نیز سال هاست در این زمینه کار های مطالعاتی انجام داده اند. بنابراین اصل این رویکرد که با انگیزه تغییر رفتار به صورت آزمایشی انجام شده، می تواند اتفاق مثبتی باشد و باید از آن استقبال کرد. ممنوع کردن و یا ممنوعیت مطلق و برخوردهای این چنینی فقط ممکن است به زیرزمینی شدن این رفتار ها بینجامد، در عین حال تاثیری هم در کاهش مصرف دخانیات یا حتی دارو های روانگردان ندارد.»

جهانپور تصریح می کند: «ماده «ان دو او» یا نیتروز اکسید در قلیان اکسیژن، مصرف صنعتی و پزشکی دارد و برای کاهش درد زایمان یا موارد مشابه در بیمارستان ها استفاده می شود و بسیاری از کشور ها در مطالعات خود به این نتیجه رسیده اند که این ماده کم خطرتر از دخانیات یا بعضا دارو های روانگردان است. قاعدتا با این رویکرد اگر بتوان تمایل به مصرف دخانیات را کاهش داد، و به صورت محدود در چارچوب استانداردها با رعایت شرایط خاص، در مراکز خاصی این نوع قلیان را عرضه و تا حدی رفتار های پرخطر را کاهش داد، می توان از این موضوع استقبال کرد. اگرچه نباید این رفتار را ترویج کرد. به شخصه معتقدم خود این مسئله هم به نوعی کاربرد تفننی یک داروست و قاعدتا قابل تبلیغ نیست، همانطور که ما هیچ دارویی را تبلیغ نمی کنیم. ممکن است با عوارض خفیف جزو محصولات یا کالا های آسیب رسان سلامت قلمداد شود، ولی این کالا ها ممنوع نیست، مثل نوشابه و موارد دیگری که تولید و توزیع شده و از این اقلام، عوارض و مالیات اخذ می شود. در مورد دخانیات نیز استفاده از آن در مکان های عمومی ممنوع شده و یا فروش آن به زیر 18 ساله ها در بسیاری از کشور ها ممنوع است و یا در شرایط خاص و با اخذ مالیات عرضه می شود. در مورد قلیان اکسیژن هم باید بدون تبلیغات و ترویج آن؛ برنامه های جایگزین یا تغییر رفتار را دنبال کرد، تا به امروز هم عوارض شدید و یا عوارضی بیشتر از دخانیات و دارو های رونگردان برای گاز یا ماده نیتروز اکسید در مطالعات جهانی، گزارش نشده است.» او در پاسخ به اینکه چرا این طرح مطالعاتی به درازا کشیده، می گوید: «مخالفت هایی که صورت گرفته باعث شده این طرح سال ها به طول بینجامد اما معتقدم مخالفت ها عمیق نیست و بعضا انتقادهایی که مطرح شده ناشی از عدم شناخت موضوع است و برخی از ابتدا هر مقوله ای را با ممنوعیت و یا ممنوعیت مطلق دنبال می کنند که تجربه نشان داده اغلب این موارد جواب نمی دهد، لذا خود موضوع گاز «ان دو او» یا ترکیب آن با اکسیژنی به نام انتونوکس مسئله جدیدی نیست و دهه هاست در صنایع غذایی و شیمیایی و در بیهوشی و بی حسی کاربرد دارد. همچنین از این گاز برای تسکین درد استفاده می شود و ما عوارض کوتاه مدت و بلندمدت و مصرف مزمن یا حاد آن را می شناسیم ولی وزارت بهداشت به علت گسترش بی رویه مراکز عرضه قلیان و ضعف در اجرای قانون ممنوعیت استعمال دخانیات در حال اجرای این طرح مطالعاتی است. باید منتظر ماند تا نتیجه این مطالعه یا طرح آزمایشی که از سوی وزارت بهداشت و مرکز تحقیقات دخانیات دانشگاه شهید بهشتی در حال انجام است، مشخص شود، ولی احتمالا این تغییر رفتار به سلامت عمومی کمک می کند. این قلیان توسط مبتکری طراحی شده که مجوز اختراعش را از متولیان حوزه بهداشت کشور دریافت کرده است. این وسیله ثبت اختراع شده و بعد از این که تاییدیه آن از سازمان غذا و دارو گرفته شده به عنوان تجهیزات پزشکی به ثبت رسیده اما عرضه آن در کافی شاپ یا قهوه خانه همواره محل بحث بوده و همچنان این بحث ادامه دارد. البته اقدام وزارت بهداشت به منظور تغییر رفتار در قالب یک طرح آزمایشی درست و به جاست و پاسخ به پرسش های «آیا قلیان اکسیژن عوارض دارد؟» و «آیا قلیان اکسیژن می تواند به عنوان یک دستگاه بی ضرر معرفی شود؟» به عنوان پرسش های این طرح مطالعاتی مطرح شده اند و با گذر زمان مشخص خواهد شد، به چه میزان روی تغییر رفتار موثر بوده و این تغییر تا چه میزان بر سلامت عمومی و سلامت مصرف کننده تاثیرگذار است. اگر مثبت ارزیابی شود، جایگزین مناسبی برای دخانیات و قلیان های زیانبار تر خواهد بود.» سخنگوی اسبق وزارت بهداشت در مورد علت ممنوعیت این قلیان در سایر کشور ها می گوید: «به نظر می آید در کشور هایی که این نوع قلیان ممنوع و حتی بزه انگاری شده، اقدام کارشناسی عمیقی صورت نپذیرفته. البته ممنوعیت و استفاده تفننی ممکن است با احتیاط همراه باشد ولی مطابق بررسی های ما ممنوعیت آن در چند کشور دنیا ازجمله انگلیس به شدت از سوی کارشناسان محل انتقاد است و اغلب بزه انگاری و جرم انگاری آن را قبول ندارند. به ویژه آنکه به شکل گیری بازار زیرزمینی در این کشور ها منجر شده و گاز نیتروز اکسید به صورت غیراستاندارد در شرایط کنترل نشده عرضه می شود. تصور می کنم رویکرد ممنوعیت مطلق و بزه انگاری برای استفاده تفننی از این گاز در برخی کشور ها موفق نبوده است.» سیامک افاضلی، از کارشناسان حوزه سلامت نیز در این باره به «رسالت» می گوید: «مطابق آمار ها میزان دود هر وعده استعمال قلیان با مصرف 100 نخ سیگار برابری می کند. تنباکو های مورد استفاده در قلیان ها غیراستاندارد است و عمدتا با آلودگی های محیطی، میکروبی و قارچی همراه است. زغال هایی هم که در قلیان استفاده می شوند زمینه ساز مسمومیت با مونوکسیدکربن هستند و عوارض وحشتناکی دارند. بخشی از دلایل ابتلا به بیماری های تنفسی و صعب العلاج و بدخیم نظیر سرطان های متعدد، به استفاده از ترکیبات دخانی مربوط می شود. در مورد قلیان اکسیژن هم شاید عوارض آن به نسبت قلیان دخانی کمتر باشد و به فرد برای لحظاتی حس سرخوشی و لذت بدهد اما عوارض جانبی متعددی دارد؛ ازجمله گیجی و عدم تعادل و عدم درک وضعیت و از همه مهمتر ایجاد مشکلات در حافظه، افت فشار خون و کمبود اکسیژن. علاوه بر این ها مصرف بیش از حد تنباکو به علت حالت تهوعی که ایجاد می کند، جلوی مصرف بیش از حد را می گیرد، ولی مصرف قلیان اکسیژن این گونه نیست و باعث احساس ضعف در پا شده و به دلیل عدم تعادل احتمال دارد فرد به زمین بخورد و یا ممکن است کمبود اکسیژن، صدمات غیرقابل برگشتی به سیستم عصبی فرد وارد کند. این را هم باید در نظر داشت که مصرف دائم این ماده می تواند باعث کمبود ویتامین ب 12 و کم خونی شود. این کم خونی موجب آسیب های عصب محیطی شده و یا نوروپاتی محیطی ایجاد می کند. این نوروپاتی بعضا قابل برگشت نیست و باتوجه به استفاده گسترده خانم ها از این نوع قلیان، بحث کم خونی که یک مشکل جدی در خانم هاست، تشدید خواهد شد.» افاضلی در پاسخ به پرسش که «چه باید کرد؟» می گوید: «واقعیت امر این است که نمی توان با قلیان اکسیژن مقابله کرد، اما به طورکلی قلیان دخانی، عادت و تفننی پرضرر است که در سطح جامعه هزاران مشکل بوجود آورده و جایگزین کردن آن با ماده اعتیادآور دیگری به صلاح نیست. ما متاسفانه مشکلاتی را، که ریشه های دیگری دارد با مشکلات تازه ای جایگزین می کنیم. در دهه 60 بحث سوءاستفاده از مواد دخانی مطرح نبود، به این دلیل که در آن دهه به لحاظ اجتماعی ساختار کشور به گونه ای بود که جوان ها هدفمند بودند و به دنبال سوءمصرف مواد مخدر نبودند، سال هاست علیه دخانیات مبارزه می کنیم و برنامه هایی با هدف کنترل دخانیات طی سال های گذشته مطرح شده اما شکست خورده اند. همچنین ممنوعیت های استعمال دخانیات اثربخش نبوده اند و جرائم مربوط به تخلفات دخانیاتی به خوبی اجرایی نشده اند. در حال حاضر جامعه میل شدیدی به مصرف دخانیات و مخدر ها دارد و ریشه این تمایل مشخص است، اما چون برطرف نمودن ریشه مشکل دشوار است، سراغ درمان های پیش پاافتاده ای نظیر قلیان اکسیژن رفته ایم که بسیار هم مضر است.» این کارشناس تصریح می کند: «برای مقابله با یک فرآیند مضر، راهکار های متعددی وجود دارد. چنانچه به دنبال کاهش مصرف سیگار هستیم، نباید قیمت آن تا به این حد ارزان باشد. وقتی در کشور ما، قیمت یک نخ سیگار از یک شیشه شیر به مراتب ارزان تر است، مسلما جامعه خواه ناخواه به سمت سوءمصرف مواد مخدر هدایت می شود و مسئولان در اغلب موارد برای مقابله با این مسئله، مسیر های غیرعاقلانه ای را دنبال می کنند. اگر قرار است اقدام جدی ای صورت بگیرد، باید این اقدام کامل، جامع و در عین حال منطقی باشد. به عنوان مثال در انگلستان، هزینه دو ساعت ورزش کردن در یک باشگاه، در نهایت یک پوند است، حال اینکه برای تهیه یک پاکت سیگار، در ارزان ترین حالت باید 5 یا 6 پوند بپردازید، مسلما ورزش کردن قابل دسترس تر و به صرفه تر است. لذا بهترین اقدام این است که قیمت مواد دخانی گران و سوبسید حاصل از آن به ورزشگاه ها و فعالیت های لذتبخش و سالم اختصاص یابد. اقدامات این چنینی به نسبت جایگزینی یک سوءمصرف با سوءمصرف دیگر، معقولانه تر است.»

با وجود انتقادهایی که صورت گرفته، غلامرضا حیدری - مجری طرح مطالعاتی «قلیان اکسیژن» اخبار مربوط به عوارض و اعتیادآوری این قلیان را یک بازی رسانه ای و کذب محض دانسته و در گفت وگو با ایسنا، در واکنش به فضای ایجاد شده، با تاکید بر اینکه «قلیان اکسیژن»، استانداردهای وزارت بهداشت را دارد، اظهار می کند: «مقدار گازهای اکسیژن و نیتروژن موجود در «قلیان اکسیژن» تنظیم شده و استاندارد است و حدود 10 سال از زمان ثبت اختراع رسمی این دستگاه در کشور می گذرد و در ترکیب گازهای قلیان اکسیژن، سهم اکسیژن از ترکیب گازهای به کار گرفته شده حدود 80 درصد است و نیتروژن می تواند به میزان 5 درصد به ترکیب گازها اضافه شود. «اکسید نیتروژن» که با «گاز خنده» شناخته می شود در قلیان اکسیژن وجود ندارد. «انتونوکس» که یک گاز بی ضرر به حساب می آید، در قلیان اکسیژن استفاده می شود. پژوهش های متعددی درباره «انتونوکس» در سطح جهان انجام شده، یافته های این مطالعات از بی ضرر بودن این گاز حکایت می کند.» حیدری درباره اعتیادآور بودن انتونوکس عنوان می کند: «انتونوکس از مسائلی مانند «ایجاد وابستگی»، «اعتیادآوری» و «گازهای خنده آور» تهی است. با توجه به ویژگی های انتونوکس باید گفت ادعاهایی که در ارتباط با قلیان اکسیژن مطرح شده یک بازی رسانه ای است.» مطابق اظهارات حیدری، این طرح مطالعاتی در شهر تهران انجام شده و مصرف کنندگان این دستگاه با «تست تنفسی» مورد ارزیابی قرار گرفته اند. نتایج تست تنفسی مصرف کنندگان قلیان اکسیژن نشان می دهد وضعیت تنفسی آنها نسبت به افراد عادی، کاملا بالاتر است. نتایج به دست آمده می تواند ما را به مسیری هدایت کند که قلیان اکسیژن، مشکلات سلامتی ندارد و بر اساس استانداردهای وزارت بهداشت، درصد گازهای اکسیژن و نیتروژن قلیان اکسیژن تنظیم می شود. این طرح تحقیقاتی در 3 استان تهران، البرز و آذربایجان شرقی آغاز شده، همچنین امور مربوط به این طرح در استان بوشهر و شهر جیرفت در استان فارس در حال انجام است. استان های مازندران، زنجان و هرمزگان نیز به این طرح اضافه می شوند.حیدری درباره جامعه آماری طرح مطالعاتی قلیان اکسیژن نیز مطرح می کند: «تعداد مراکز عرضه قلیان های دخانی که در طرح مطالعاتی قلیان اکسیژن شرکت کرده اند باید به «حجم نمونه» که در طرح علمی برآورد شده، برسند. میزان جامعه آماری باید به نحوی باشد که آمار و ارقام خروجی طرح تحقیقاتی از منظر آماری، «معنی دار» و «قابل تایید» باشد. این طرح تحقیقاتی به یک یا دو سال زمان نیاز دارد که میزان داده های مورد نظر جمع آوری شود. پس از جمع آوری داده ها، آنالیزهای مورد نیاز انجام می شود. در حال حاضر، دستگاه قلیان اکسیژن «تایید نهایی» را نگرفته است. اگر نتایج تحقیقات و شرایط طوری باشد که این دستگاه جایگزین قلیان های دخانی شود، یک گام موثر در جهت حفظ سلامتی جامعه به حساب خواهد آمد. اما در مجموع اظهارنظر درباره قلیان اکسیژن منوط به بررسی های کامل تر بوده و نتایج تحقیقات؛ ملاک تصمیم گیری در این باره خواهد شد.»