وضعیت حقوقی اجتماعی جامعه ایرانیان مقیم عثمانی در سده های 14-11 ق. با تاکید بر عراق

در سده 19 میلادی، شمار قابل توجهی از ایرانیان به دلایل گوناگون به ترکیه عثمانی رفت و آمد داشتند و یا در آنجا مقیم بودند. در متون فارسی روزگار قاجاریه با انبوهی از داده های مربوط به ترکیه عثمانی روبرو هستیم که وجوه گوناگون اوضاع و احوال تمدنی و فرهنگی آن دیار را بازنمایی کرده اند. گردآوری، تنظیم، تدوین و تجزیه و تحلیل علمی این گونه داده ها برای شناخت تجدد و نوگرایی در هر دو کشور مهم و سودمند می نماید. یکی از انواع متون یاد شده سفرنامه هایی هستند که گاه گزارش های در خور توجهی را درباره ترکیه عثمانی درج کرده اند. از میان آن ها می توان به سفرنامه میرزا صالح شیرازی، سفرنامه آجودان باشی، سفرنامه میرزا خانلرخان اعتصام الملک و سفرنامه حاج سیاح محلاتی اشاره کرد. در مقاله حاضر به سفرنامه میرزا صالح شیرازی می پردازیم که در تاریخ ورود افکار و آموزه های جدید به ایران جایگاه ویژه ای دارد. نکته جالب توجه این است که در سفرنامه میرزا صالح برای نخستین بار تاریخ های روسیه، انگلستان و ترکیه عثمانی به زبان فارسی نگارش شده است. آن گونه که از اشارات پرمعنی میرزا صالح برمی آید، انگیزه او از پرداختن به تاریخ این کشورها آن است که راز ترقی و انحطاط شان را دریابد. همان گونه که در تاریخ میرزا صالح شیرازی، هم زمان خواننده سیر ترقی و تعالی روسیه و انگلستان را می خواند، به روند زوال و انحطاط عثمانی پس از یک دوره اقتدار و عظمت پی می برد.