بررسی و تبیین مساله پیامدگرایی و تکلیف گرایی در آموزه های اسلامی

یکی از مباحث بسیار مهم در اخلاق هنجاری بررسی و تبیین مساله غایت گرایی و وظیفه گرایی است. اندیشمندان بسیاری در غرب و عالم اسلام (تا حدودی) بر روی این مساله متمرکز شده و تحقیقاتی نیز از خود بر جای گذاشته اند. مساله غایت گرایی و وظیفه گرایی از جمله مسائل ارزشمندی است که می تواند سرآغاز انجام پژوهش های کاربردی در آموزه های دین مبین اسلام، بالاخص در حیطه اخلاق گردد. این که گزاره های اخلاقی دین اسلام ناظر بر پیامدگرایی یا تکلیف گرایی است، خود امری بسیار مهم است که می طلبد پژوهش هایی در این زمینه انجام پذیرد. در بسیاری از آموزه های اخلاقی دین اسلام، از جمله آیات قرآن کریم، احادیث معصومین (ع) و حتی کلام بزرگان، صریحا به وظیفه گرایی اشاره شده و در برخی آموزه ها، به پیامدگرایی تصریح شده است. ما در این پژوهش به دنبال بررسی این نکته مهم هستیم که آموزه های اخلاقی دین مبین اسلام، سوگیری ناظر بر غایت دارد یا وظیفه. علاوه بر آن پیگیری این مساله مهم که اسلام در بحث تربیت اخلاقی، غایت را به عنوان تکلیف اصلی در نظر گرفته یا وظیفه را معیار عملکرد تلقی کرده، امری مهم است. جهت نیل به این هدف، با روش اسنادی و تحلیلی به بررسی این موضوع در متون دینی با محوریت قرآن کریم، پرداخته شده است. از جمله نتایج این پژوهش، تفکیک بین دو حوزه از تعالیم اسلامی، یعنی حوزه ارتباط با پروردگار و حوزه ارتباط با جامعه و مردم است که در اولی، آموزه ها ناظر به تکلیف اند و در دومی ناظر به غایت و نتیجه.