دفاع از نقد اخلاقی هنر: گزارش و نقد «اصالت زیبایی شناسی» نیچه

می توان گفت که مساله موجه بودن نقد اخلاقی هنر، دست کم از سه سده اخیر بدین سو، در شمار یکی از مهم ترین مسائل مربوط به ارتباط میان هنر و اخلاق بوده است و همواره مخالفان و موافقانی جدی داشته است. عموم مخالفان نقد اخلاقی، با پذیرش هر دو دسته ارزش اخلاقی و زیبایی شناختی، کوشیده اند تا نشان دهند که این دو حوزه از یکدیگر مستقل اند و، بنابراین، نمی توان از منظر اخلاق به نقد هنر پرداخت؛ اما نیچه پا را از این فراتر گذاشته است و اصل ارزش های اخلاقی را به مبارزه خوانده است. یعنی در برابر اخلاق گرایان، موضعی اخلاق ستیزانه اتخاذ کرده است. به گمان او، ارزش های اخلاقی، در مقایسه با ارزش های زیبایی شناختی، اصالت و اعتباری ندارند و، بنابراین، نه فقط هنر، که کل ساحت های زندگی را باید بر طبق ارزش های زیبایی شناختی مورد ارزیابی قرار داد. این دیدگاه او را «اصالت زیبایی شناسی» خوانده اند. در جستار حاضر با تحلیل فلسفی سخنان خود نیچه، و نیز با درنظرداشتن تفسیرهای شارحان او، نخست گزارشی دقیق از این دیدگاه عرضه شده و آن گاه به نقد آن پرداخته شده است.

سخنان نیچه، به رغم بصیرت های ژرفی که در این باب می بخشند، اثبات نمی کنند که ارزش های زیبایی شناختی حقانیت و سودمندی ای بیش از ارزش های اخلاقی دارند. بنابراین، از این لحاظ همچنان می توان از موجه بودن نقد اخلاقی، به طور کلی، و نقد اخلاقی هنر، به طور خاص، یعنی نقد آثار هنری با تکیه بر ارزش های اخلاقی، در کنار نقد زیبایی شناختی، یعنی نقد آثار هنری با تکیه بر ارزش های زیبایی شناختی، سخن گفت.