امنیت در فقه شیعی؛ مطالعه موردی ایران در عصر قاجار (قبل از مشروطه)

امنیت از مفاهیم بنیادین علم سیاست است که به اعتقاد بسیاری از اندیشمندان سیاسی جزء فلسفه وجودی دولت ها و ضامن بقای آن ها به حساب می آید و برخی تامین امنیت را وظیفه اصلی دولت ها دانسته اند. در آیات قرآن کریم، سیره و احادیث پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم (ع) نیز مستندات فراوانی وجود دارد که نشان از اهمیت این مفهوم در شرع مقدس اسلام دارد. فقهای شیعه نیز در دوره های مختلف تاریخی همواره به دنبال امنیت دینی و سیاسی جامعه شیعی بوده اند و از قواعد و اصول فقهی مختلفی با استناد به قرآن و سیره معصومین (ع) در تامین امنیت شیعیان بهره گرفته اند. تقیه، امور حسبیه، مقدمه واجب، امربه معروف و نهی از منکر و حفظ جامعه اسلامی ازجمله قواعد و اصولی هستند که فقها در اثبات ضرورت امنیت برای کشور و جامعه شیعی استفاده کرده اند. در این راستا، مجتهدان و فقهای شیعه عصر قاجاریه با توجه به اوضاع سیاسی- اجتماعی جامعه ایران در این زمانه، وابستگی و استبداد حکام قاجار، خطر استعمارگری قدرت های بزرگ و وقوع دو جنگ مهم ایران و روس توجه ویژه ای به حفظ استقلال و ایجاد امنیت در جامعه اسلامی معطوف داشته اند و در بخشی از فتاوای خود به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به حفظ نظم جامعه مسلمین و امنیت جان و مال شیعیان پرداخته اند. این مقاله با تحلیل فتواهای فقهای عصر قاجاریه تا قبل از انقلاب مشروطه، شیوه عملی و نظری آن ها در جهت ایجاد امنیت در جامعه ایران را بررسی می کند. نوع این پژوهش توصیفی- تحلیلی و روش انجام پژوهش تحلیل محتوا است.