بررسی استعاره های تاویلی مولانا بر پایه جری و تطبیق آیات قرآن

جری و تطبیق، اصطلاحی است برگرفته از روایات که از اصل «وحدت معنایی و تکثر مصداقی» مایه می گیرد و در حقیقت یکی از معانی اصطلاحی تاویل و عبارت است از انطباق و حمل الفاظ و آیات بر مصادیقی غیر از آنچه آیات آنها نازل شده و قضایای خارجیه غیرمحضی که می تواند بر مصادیق، افراد، شرایط و مقتضیات هر زمان قابل تطبیق باشد. دلالت روایات نیز بر جری و تطبیق تمام است و اصل آن را ادله نقلی امضا کرده و عقل و عرف نیز بر آن صحه می گذارد. برای اظهارات اسرار معرفت و انشای درر مکنون دریای محبت، غالبا از استعاره و مجاز استفاده می شود و این دو سبک محور همه روش های مختلفی هستند که در تاویل قرآن می روند. بنابراین، موضوع مورد بررسی در این مقاله که برای اولین بار صورت می گیرد پاسخ تحلیلی این پرسش است که سبک مولوی در استخدام جری و تطبیق در استعاره های تاویلی قرآنی چگونه است تا از این رهگذر شگردهای تاویلی مولوی در خصوص تاویلات مبتنی بر وحدت معنایی و تکثر مصداقی در خلق استعاره های تاویلی مورد بحث قرار گیرد. لذا در این رهگذر از شواهد دیوان شمس و مثنوی استفاده شده و در موارد ممکن به بیان جنبه های تشبیه روایی، تشبیه، استعاره یا تمثیل قرآنی، تاویل تطبیقی و استعاره ادبی آنها پرداخته شده است.