بررسی نسبت میان ارزش های جامعه مدنی و نظریه های دولت در فقه شیعه

اگرچه از ورود اصطلاح جامعه مدنی به حوزه مباحث سیاسی مدت زمانی طولانی می گذرد، با وجود این ، بنا به دلایلی در پایان قرن بیستم ، بحث از جامعه مدنی از رواج و رونق ویژه ای برخوردار شد. احیای مجدد این گفتمان دیرینه با ظهور فاشیزم، نازیسم  واستالینیسم در قرن بیستم و خصلت استبدادی و تمامیت طلبانه این حکومت ها، پیوندی وثیق داشت. گرمی بازار بحث جامعه مدنی در ایران نیز مرهون تاکید  ریاست جمهوری سابق آقای سید محمد خاتمی در دوران مبارزه انتخاباتی خود و بعد از آن بر لزوم تقویت و گسترش جامعه مدنی در ایران، بود. جامعه مدنی در فلسفه سیاسی غرب، دارای تاریخ پیچیده ای است وغفلت ورزیدن از آن موجب  دل بخواهی شدن بحث ها و اشتراک لفظی بلاوجه می شود. از نظر تاریخی، مفهوم جامعه مدنی در اندیشه سیاسی به معانی مختلفی به کار رفته است؛ به مفهوم دولت، دراندیشه ارسطویی در مقابل خانواده و  در اندیشه اصحاب قرارداد اجتماعی در مقابل وضع طبیعی. به مفهوم جامعه متمدن در برابر جامعه ابتدایی در اندیشه افرادی نظیر آدام فرگوسن و به معنی حوزه حایل بین خانواده و دولت در اندیشه هگل وغیره. لذا به نظر می رسد تلقی مشترک و واحدی از جامعه مدنی در بین مدافعان و مخالفان این ایده وجود ندارد. تا آنجا که گاه از نظر برخی ریشه جامعه مدنی از  حیث تاریخی و مبانی نظری ملهم از مدینه النبی تلقی شده [1] و زمانی جامعه مدنی به لحاظ بنیان های فلسفی و نظری خویش (لیبرالیسم) در تضاد کامل با آموزه های اسلامی قلمداد می گردد[2]. در این میان نیز برخی با تجدیدنظر درمبانی معرفت شناختی دین سعی در ارایه قرایت نوینی از دین دارند، تا امکان تلفیق ارزش های جامعه مدنی را با تعالیم اسلامی فراهم سازند [3]. لذا ما در این مقاله، ابتدا به تعریف جامعه مدنی(مجموعه ای از حوزه های عمومی خودمختار که در آن انجمن ها و نهادهای مدنی بتوانند به امور خود سامان داده و منافع اعضای خود را پاس دارند) و تبارشناسی این اصطلاح  می پردازیم و سپس از ارزش های حاکم بر جامعه مدنی نظیر فرد گرایی، تکثر گرایی، حقوق و آزادی های فردی و عمومی، حاکمیت قانون و... سخن خواهیم راند. در ادامه نیز با عنایت به معیار منبع مشروعیت سیاسی (مشروعیت الهی بلاواسطه - مشروعیت الهی - مردمی) به طبقه بندی نظریه های دولت پرداخته ، سپس به بررسی ارزش های جامعه مدنی در قرایت های مختلف مبادرت خواهیم نمود.