سفر بازگشت خسرو میرزا از سنت پطرزبورگ تا تبریز

خسرومیرزا فرزند عباس میرزا نایب السلطنه، به دنبال مرگ گریبایدوف - وزیرمختار روسیه - ماموریت یافت تا همراه با هییتی بلندپایه به روسیه برود و عذرخواهی رسمی دولت ایران از این اتفاق را به آن کشور اعلام کندو میرزا مصطفی افشار از همراهان هییت نیز به دستور میرزا مسعود انصاری گرمرودی - از بلندپایگان دستگاه عباس میرزا - ماموریت یافت که گزارش روزانه این مسافرت را مکتوب نماید. از این رو، سفرنامه ای از مسافرت و عملکرد هییت اعزامی تهیه شد که «سفرنامه خسرو میرزا به سنت پطرزبورگ» نام گرفت. از این سفرنامه، نسخه هایی در ایران و خارج از ایران وجود دارد و فهرست سفرنامه شامل شش فصلاست، اما متاسفانه فصل ششم که شامل گزارش بازگشت هییت از روسیه به ایران است، در هیچ کدام از نسخه ها موجود نیست و از این رو، فصلی مفقوده محسوب می شود. این سفرنامه را جورج بورنوتیان از ایرانیان مقیم آمریکا و استاد رشته تاریخ در آمریکا از فارسی به انگلیسی ترجمه کرده و همچنین با استفاده از اسناد و مدارک روسی و نیز منابع انگلیسی، فصل مفقوده ششم سفرنامه را بازسازی نموده است. مقاله حاضر ترجمه بخش سفر بازگشت خسرو میرزا از سنت پطرزبورگ تا تبریز از کتاب بورنوتیان است و می تواند به روشن شدن بخشی از تاریخ مفقوده دوره قاجار به ویژه روابط ایران و روسیه در آن دوره کمک نماید.