قاعده فقهی تقدم حق الناس بر حق الله

تقدم حق الناس بر حق الله از گزاره‎های معروفی است که به مناسبت به عنوان قاعده از آن برای استنباط بهره برده می‎شود. قاعده‎ای است که چه بسا در نگاه اول ضروری نیز به نظر برسد. ولی مراجعه به کتب فقهی نشان می‎دهد برخی از فقها این قاعده را مورد نقد قرار داده و آن را نپذیرفته اند. اهمیت مسئله از یک سو و اختلاف بزرگان ضرورت پژوهش حاضر را ایجاب می‎کند. نوشتار حاضر با روش کتابخانه‎ای و به صورت تحلیلی اجتهادی مسئله را مورد بررسی قرار می‎دهد. بررسی ادله تقدم حق الناس بر حق الله نشان می‎دهد روایات و ادله دیگری که برای اثبات تقدم حق الناس بر حق الله ارایه شده، برای اثبات این تقدم کافی نیست و از طرفی ادله دال بر تقدم حق الله بر حق الناس نیز دلالت کافی برای اثبات تقدم حق الله بر حق الناس را ندارند. بنابراین نمی توان قاعده کلی در این رابطه ارایه کرد؛ چه بسا در موردی حق الناس بر حق الله مقدم باشد و چه بسا حق الله بر حق الناس.