مناسبات تجاری ایران و شمال قفقاز در دوره صفویان

پیشینه ارتباطات تجاری ایران با شمال قفقاز را تا دوره باستان می توان ردیابی کرد. این مناسبات در دوره میانه، تحت تاثیر یورش های مکرر اقوام غز و مغول به جنوب قفقاز و پیامدهای آن، از جمله جابه جایی های جمعیتی دچار وقفه شد. ظهور صفویان که خاستگاه قدرت سیاسی آنها نسبت معینی با قفقاز داشت، نویدبخش دوره جدیدی از مناسبات سیاسی با شمال قفقاز بود. در پژوهش هایی که در این زمینه انجام شده، مناسبات ایران و شمال قفقاز، اغلب از زاویه سیاسی و فرهنگی بررسی شده و مقوله تجارت به رغم اهمیت آن مغفول مانده است. دلیل این غفلت را بیش از هر چیز می توان در مشکل دسترسی به منابع جستجو کرد. در منابع فارسی که توجهی به روابط ایران و شمال قفقاز داشته اند، موضوعات نظامی و سیاسی در کانون توجه قرار داشته است. اما در برخی گزارش های سفرنامه ای بر جای مانده از دوره صفویه، اشاره هایی نیز به مناسبات تجاری ایران و شمال قفقاز دیده می‎شود. این منابع سفرنامه ای، آثاری است که جهانگردان اروپایی، روس یا ترک باقی گذاشته اند و از لابه لای این اشاره ها می توان به درک و شناختی از کیفیت تجارت، راه های تجاری و اقلام تجاری رایج دست یافت. در پژوهش حاضر تلاش می شود تا با تمرکز بر مقوله تجارت و کیفیت آن، این جلوه از مناسبات ایران و شمال قفقاز در دوره صفوی بررسی شود. تمرکز اصلی این پژوهش بر شماخی، مرکز ایالت شیروان و بازار آن در دوره متاخر صفوی است که کانون اصلی تجارت جهانی ایران در شمال این کشور بود.