جستاری در تاریخ زرتشتیان با استناد به اسناد یافت شده در مجموعه پولادی (دوره قاجار و پهلوی اول)

در این پژوهش ضمن معرفی محله زرتشتیان یزد به عنوان مهم ترین پایگاه فرهنگی زرتشتیان ایران، به بررسی برخی از اسناد به دست آمده در این محله پرداخته می شود که در موزه اسناد و نسخ یزد (اسناد و نسخ مجموعه پولادی) نگهداری می شود. محله زرتشتیان یزد یکی از مهم ترین مراکز تاریخی و سنتی شهر یزد است و می توان آن را بزرگ ترین آرشیو اسناد و نسخ زرتشتیان در ایران نامید. در طول سالیان گذشته، اسناد فراوان و نسخه های دست نویس اوستا از این محله به دست آمده است. از مهم ترین این یافته ها می توان به مجموعه پولادی اشاره کرد که در سال 1394 خورشیدی در منزل ارباب مهربان پولاد کشف شد و شامل تعدادی نسخه اوستا و همچنین هزاران نامه تجاری، مذهبی، شخصی و اسناد و قرارداد مربوط به سال های 1210 تا 1314 خورشیدی است. قدمت برخی از این اسناد به زمان پولاد تیرانداز، پدر مهربان پولاد برمی گردد. این اسناد و نسخ که سال های طولانی در زیرزمین منزل ارباب مهربان پولادی، به دور از چشم ساکنان خانه در زیر خروارها خاک محبوس بوده است؛ به صورت کاملا اتفاقی توسط نوه وی که همنام اوست، یافت شده و پس از بررسی های کارشناسی و دقیق توسط اساتید دانشگاه، اهمیت و ارزش این آثار مشخص شده و اقدامات لازم برای به نمایش گذاشتن آنها در قالب موزه اسناد و نسخ صورت گرفته است. این مجموعه شامل چندین نسخه خطی اوستا است که قدیمی ترین آنها مربوط به سال 1023 خورشیدی (1645 م) است. این مجموعه همچنین شامل هزاران نامه و سند است که بیشتر این اسناد مربوط به قراردادها، نامه های تجاری، صلح نامه ها، نامه های خانوادگی و مسایل اجتماعی است. درون مایه آن نامه ها و اسناد به خوبی نشان دهنده نقش مهم و مثبت زرتشتیان در مسایل تجاری، سیاسی و اقتصادی عصر قاجار و پهلوی است. ارباب مهربان پولاد علاوه بر فعالیت های گسترده تجاری در شهرهای یزد، شیراز، اهواز و بروجرد و نیز کشورهایی چون هند و انگلیس و عراق، در فعالیت های اجتماعی جامعه زرتشتیان از جمله عضویت در انجمن ناصری و نیز تاسیس باغ وقفی شیراز نقش اساسی داشته است.