آثار تفکیک امور حکمی از امور موضوعی در دادرسی اسلامی

در دادرسی اسلامی، بیش از هر اقدامی، تمییز بین امور حکمی و موضوعی می تواند به تسهیل  دادرسی عادلانه مدد رساند. امور موضوعی، در مقام بیان یک حادثه و رخداد بوده ودر مقابل آن، امور حکمی متشکل از قانون، قاعده حقوقی، منابع و فتاوی معتبر اسلامی و رویه قضایی در معنای اعم آن است. طبق اصل اولیه مقرر در قوانین، ارایه امور موضوعی از وظایف اصحاب دعوا بوده و دادرس در این مورد، حق مداخله ندارد. امور حکمی نیز در حیطه وظایف انحصاری دادرس قرار داشته و حداکثر نقش طرفین دادرسی تذکر آنها به دادرس بوده و اعمال آنها خارج از اختیارات و قدرت آنهاست. حل اختلاف توسط قاضی و صدور رای از سوی وی، اصولا منوط به تفکیک امور موضوعی از امور حکمی و ترتب امورحکمی بر امور موضوعی می باشد. عدم تفکیک امور حکمی از امور موضوعی توسط قضات، وکلا و کارشناسان، آثار و مشکلات نامطلوبی از قبیل واگذاری قضاوت به کارشناس، عدم نظارت صحیح دیوان عالی کشور بر اجرای قانون، صدور رای خارج از چهارچوب خواسته و دخالت نابجای دادرس در امور موضوعی را به دنبال خواهد داشت. در این مقاله ضمن بررسی و تحلیل تطبیقی امور موضوعی و حکمی در فقه امامیه و حقوق کامن لا و بیان آثار و فواید تفکیک بین آنها به ارایه ضوابطی برای تمییز امور حکمی از موضوعی پرداخته خواهد شد تا با استفاده از این یافته ها آثار سوء احتمالی پیش گفته کاهش یابد.