مراتب نمادهای کیمیاگری در تناظر با عرفان و هنر اسلامی

کیمیاگری حکمتی کهن بوده که علاوه بر پیوند با علوم مختلف، با دین و عرفان نیز ارتباط داشته است. در اسلام بسیاری از اذکار و اعمال مرتبط با عرفان از کیمیا نشات گرفته و عرفان نیز متقابلا تاثیر زیادی بر روند گسترش کیمیا بین مسلمانان داشته است. کیمیاگری در ماهیت با عرفان اسلامی هماهنگ است؛ زیرا از سرچشمه ای قدسی نشات می گیرد. بعد روحانی همواره ارجح بر ابعاد مادی و ملموس کیمیاگری و رکن اصلی آن محسوب می گردد که در صورت حذف، مقام کیمیا به جایگاهی پایین تر در بین انواع علوم غریبه نزول می یابد و دیگر کیمیا نخواهد بود. با توجه به اینکه عرفان در شاکله هنر اسلامی سهیم بوده، امکان تشابه و تناظر نمادهای کیمیاگری در هنر اسلامی وجود دارد؛ بنابراین شناخت نمادهای کیمیاگری و چگونگی تجلی آن ها در هنر اسلامی حایز اهمیت است. اینکه نمادهای کیمیاگری چه ویژگی هایی دارند و چه تاثیری بر هنر اسلامی داشته اند، سوال این پژوهش و دستیابی به نحوه تجلی این نمادها در هنر اسلامی، هدف این پژوهش است. در این پژوهش که به شیوه توصیفی- تحلیلی و با تاکید بر رویکرد سنت گرایانه و کلیت گرا انجام گرفته، نمادهای کیمیاگری مرتبت بندی شده و با اصول هنر و عرفان اسلامی مقایسه شده اند. درنهایت این نتیجه به دست آمد که نمادهای کیمیاگری با مفاهیم عرفانی که شکل دهنده مهم ترین ویژگی های هنر اسلامی هستند، متناظر و هماهنگ هستند. قواعدی چون نگرش توحیدی، حرکت دایره وار و حلزونی نقوش، اهمیت کمال به عنوان هدف غایی، انعکاس عالم اکبر در عالم اصغر به عنوان اصول مشترک میان هنر و عرفان اسلامی و کیمیاگری هستند. این نکته، با توجه به قدمت بیشتر کیمیا، تاثیر کیمیا را بر هنر اسلامی نشان می دهد.