بررسی تاثیر ابعاد کالبدی و عاطفی مکان بر حس تعلق: مطالعه موردی دبیرستان های سنتی و مدرن بجنورد

یکی از مفاهیم موثر و مورد توجه طراحان در ارتباط انسان و محیط، حس تعلق است. در علم طراحی محیطی به رغم استفاده فراوان از این واژه، تعریف واحدی از این مفهوم و عناصر تشکیل دهنده آن ارایه نشده است. در این پژوهش، برای استفاده کاربردی از مفهوم حس تعلق در حوزه طراحی، ابتدا ابعاد و مولفه های این مفهوم متناسب با نیازهای حوزه طراحی تعریف شده و سپس تاثیر ابعاد کالبدی و عاطفی حس تعلق در الگوهای متفاوتی از مدارس سنجیده شده است تا نقش این مولفه ها در شکل گیری حس تعلق و نهایتا کیفیت طراحی محیط های آموزشی روشن شود. هدف اولیه این پژوهش، ایجاد زمینه بهبود کیفی در فضاهای آموزشی به واسطه تقویت حس تعلق است و هدف ثانویه و تیوریک این پژوهش، تبیین مفهوم حس تعلق در چهارچوب طراحی محیطی است.

بخش اول این پژوهش، از نوع بنیادی و بخش ثانویه آن به لحاظ هدف، کاربردی است که از نظر ماهیت، تحقیقی آمیخته را شکل می دهد. بخش اول، با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و با بررسی پیشینه نظری و فنی انجام شده است. بخش دوم، به صورت پیمایشی و مبتنی بر آمار استنباطی است. برای گردآوری داده ها، هم زمان از ابزارهای کتابخانه ای و پرسش نامه بهره گرفته شده است. ابزار بخش پیمایشی در این تحقیق، پرسش نامه ای محقق ساخته است که پس از چند مرحله بررسی روایی کیفی، نسخه نهایی آن تایید شده است. جامعه آماری این تحقیق را دانش آموزان دبیرستان های بجنورد تشکیل می دهند و نمونه ها به شیوه تصادفی انتخاب شده اند. سپس، مولفه های موثر بر حس تعلق، با تکیه بر شاخص های پرسش نامه، تجزیه، تحلیل و اولویت بندی شده است. در پرسش نامه های جمع آوری شده، دو الگوی مدرسه مدرن و سنتی در شهر بجنورد، در محیط نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در این راستا، از آزمون آماری همبستگی رگرسیون خطی برای بررسی رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته استفاده شده است. بر این اساس، 16 شاخص در قالب 3 بعد محیطی، فعالیتی و عاطفی- روانی مورد سنجش واقع شده است و میزان و شدت رابطه سنجیده شده است.

با توجه به نتایج به دست آمده « ابعاد محیطی» با ضریب بتا 243/0 و سطح معنی داری صفر، دارای بالاترین همبستگی با حس تعلق است. این یافته، نشان می دهد میزان حس تعلق، در بین متغیرهای پژوهش، بیشترین تاثیر را از ابعاد کالبدی و شاخص های مرتبط با آن می پذیرد و تغییرات این مولفه، نزدیک به یک چهارم از تغییرات متغیر مورد سنجش، یعنی حس تعلق را پیش بینی می کند. دومین مولفه موثر بر حس تعلق، با بتای 208/0 و سطح معنی داری 004/0 « ابعاد عاطفی - روانی» است. این یافته، مبین اهمیت ارتباط عاطفی با مکان است. همچنین، متغیر « ابعاد فعالیتی» با عدد بتای 206/0 و سطح معنی داری001/0 سومین مولفه موثر در تبیین حس تعلق و ارتقای آن در دبیرستان های مورد بررسی است.

مولفه « ابعاد محیطی» که متاثر از ویژگی های کالبدی محیط است، تعیین کننده ترین عامل در تبیین حس تعلق است؛ زیرا، ابعاد محیطی منشا ویژگی های اصلی محیط هستند. انسان به طور مستقیم با کالبد یک محیط در ارتباط است و سایر ادراکات انسان، پیامد تعامل اولیه با محیط کالبدی است. از این رو، لازم است به کیفیت محیط های آموزشی در چارچوب ساختار کالبدی آن پرداخته شود. همچنین، یافته های پژوهش نشان می دهد که مدارس سنتی می توانند سطح بیشتری از تعلق را نسبت به محیط در افراد ایجاد نمایند. در نتیجه، می توان ویژگی های این مدارس را در تجارب جدید بازنمایی نمود.