راهبردهایی برای آینده پزشکی ایران بر پایه یک مدل سناریونویسی

رشد فزاینده و شتابان تکنولوژی در عصر هوش مصنوعی و تاثیر آن در بروز تغییرات بنیادین و تحولات شگرف علوم مختلف شامل علوم زیست پزشکی و سلامت، ضرورت آینده پژوهی و طراحی مدلی مناسب را برای ترسیم آینده علوم پزشکی در ایران مطرح می سازد. در این پژوهش تلاش شده است تا با استفاده از مدل های معتبر آینده پژوهی، مدل مطلوبی برای آینده حوزه پزشکی و سلامت به تصویر کشیده شود به نحوی که این مدل بتواند تمامی رویدادهای محتمل اما غیرقطعی آینده در حوزه علوم پزشکی را با تمام پیچیدگی های مربوطه پوشش دهد.

برای طراحی مدل، از روش سناریونویسی جی اوگیلوی استفاده شد. در این روش، گام های هشتگانه سناریونویسی در قالب پنج فاز اصلی مطالعه گنجانیده شد که فاز اول تحت عنوان رهیافت شناسایی به منظور شناخت پارادایم های پزشکی، فاز دوم یا رهیافت برون یابی جهت شناخت ابرروندها و فناوری های کلیدی موثر بر گستره پزشکی و سلامت، فاز سوم با عنوان رهیافت همگرایانه به منظور شناسایی موارد کلیدی محتمل ولی غیرقطعی (موارد با عدم قطعیت بحرانی) و دستیابی به منطق سناریو، فاز چهارم تحت عنوان رهیافت خلاقانه به منظور نگاشت سناریوها و مسیر فناوری، و فاز پنجم یا سیاستگزاری به جهت تدوین راهبردها و راهکارها، تعریف گردید.

در فاز اول مشخص شد که حوزه پزشکی در حال یک دگرگونی عظیم و گذار از پزشکی کنونی به سوی پزشکی سیستمی می باشد که تبلور این دگرگونی را می توان در قالب پزشکی فرادقیق مشاهده کرد. در فاز دوم با شناسایی و تحلیل ابر روندهای حوزه سلامت، روشن شدهمگرایی علم، فناوری و جامعه (Techenology and Society، Convergence of Knowledge، CKTS) در کنار ظهور فناوری های مرتبط و همسو با این همگرایی، دانش پزشکی را عمق زیادی بخشیده و در واقع پزشکی امروز را به سمت "پزشکی ژرف" سوق می دهد. در فاز سوم آشکار گردید که همگرایی علم و فناوری و جامعه همراه با پزشکی ژرف (فنوتیپ سازی ژرف در بیمار با استفاده از فناوری های امیکس چند گانه)، مهم ترین نقاط کلیدی و محوری هستند که عدم بروز و تحقق آن ها در آینده پزشکی، می تواند فاصله ما را با دنیای پیشرفته و روز آمد پزشکی و سلامت، بسیار زیاد نماید و به نوعی در این حوزه دچار بحران شویم. در فاز چهارم، بر پایه این مدل علمی و منطقی، چهار سناریوی محتمل برای آینده پزشکی ایران ترسیم گردید که در ایده آل ترین این سناریوها، پزشکی ژرف و همگرایی علم و فناوری و جامعه نمایان می گردد. برای دستیابی به این سناریوی ایده آل، در فاز پنجم (رهیافت سیاستگزاری)، سه راهبرد به دست آمد که شامل 1) ایجاد مراکز و مناطق دانشی ویژه علم، فناوری و جامعه به واسطه دانشگاه ها؛ 2) جهت گیری به سوی سلامت دیجیتالی همراه با کاربرد هوش مصنوعی در گستره نظام سلامت؛ و 3) ایجاد پیش ران های پزشکی فرادقیق (Precision Medicine) می باشند.

بسترسازی، ایجاد زیر ساخت و آمادگی برای حصول پزشکی فرادقیق و سلامت دیجیتالی از الزامات و راهبردهای اصلی برای دستیابی به آینده مطلوب در گستره علوم پزشکی ایران می باشند. این امور مهم بایستی بسرعت مورد توجه سیاستگزاران و برنامه ریزان حوزه سلامت قرار گرفته و به عنوان اولویت های ملی در نظر گرفته شوند.