سنخ شناسی رابطه محور بهره برداری های خانوادگی در جامعه روستایی ایران (مورد مطالعه: روستای قودجان)

مطالعاتی که تاکنون در حوزه کشاورزی خانوادگی انجام شده، به طورکلی برمبنای دو دیدگاه متفاوت بوده است: دیدگاه اول روی ساختارهای مادی متمرکز و برجسته کننده نقش انواع مزرعه و پویایی های اکولوژیکی است و دیدگاه دوم بر کنشگران اجتماعی متمرکز و برجسته کننده عاملیت کشاورز است و نیروهای اجتماعی گسترده تر نیز نقش مهمی در آن دارند. در مقابل، پیشنهاد دارنهوفر و همکاران (2016) دیدگاه سوم با تمرکز روی روابط است که پتانسیل غلبه کردن بر دوگانگی اکولوژیکی/اجتماعی و ساختار/عاملیت را دارد. با حاکمیت این رویکرد در این مطالعه، برای ساختن چارچوب مفهومی و افزایش حساسیت نظری، از نظریه جامعه شناختی رابطه-محور کانتزن و فورنی استفاده شد. این کار با استفاده از روش گونه شناسی و راهبرد عملیاتی (ترکیبی از راهبرد تجربی و مفهومی) به انجام رسید. به این ترتیب که براساس رویکردی استقرایی، ابتدا مشاهده های مکرر و عمیق، در کنار مصاحبه های نیمه ساختاریافته با اعضای 19 خانوار (43 مصاحبه) در روستای قودجان که در آن صددرصد واحدهای بهره برداری کشاورزی به صورت خانوادگی اداره می شدند، انجام گرفت. سپس در یک فرایند مستمر رفت وبرگشتی، مفاهیم براساس یک مفهوم کلی تر، برچسب های مفهومی مناسب به عنوان گونه ها دریافت کردند و گونه ها به تدریج شکل گرفتند (تجربی). یافته ها نشان می دهد چگونگی و میزان مشارکت اعضای خانواده های بهره بردار در تصمیم گیری و نحوه عملکرد آن ها در ساختار کار در واحد بهره برداری، به شکل گیری پیکربندی های مختلفی از خانواده های کشاورز می انجامد که شامل چهار نوع پیکربندی «مکمل سنتی»، «همکاری»، «فردگرایی درون مزرعه» و «فردگرایی تخصصی» می شود. در روستای قودجان مکمل سنتی به رغم وجود پیکربندی های خانوادگی دیگر، نوع غالب است که در آن مرد مالک و سرپرست رسمی واحد بهره برداری خانوادگی است. همچنین نتایج نشان می دهد احتمال پایداری نسلی واحد بهره برداری خانوادگی با پیکربندی فردگرایی درون مزرعه، بیشتر از دیگر انواع پیکربندی است. بازسازی الگوهای تقسیم کار در خانواده بهره بردار می تواند انعطاف پذیری آن را افزایش دهد و درنتیجه چشم انداز آتی کسب وکار کشاورزی خانوادگی را بهبود ببخشد.