فراز و فرود تجربه توسعه با رویکرد انقلابی

توسعه روستایی، خواه در مقام سیاستگذاری خواه در مقام اجرا، یکی از دغدغه های توسعه ای کشورهای درحال توسعه بوده است. به لحاظ رویکردی نیز پیوسته این موضوع مطرح بوده که آیا توسعه روستایی باید از رویکرد دیوان سالارانه (از بالا) تبعیت کند یا از رویکرد عوام گرایانه/مشارکتی (از پایین). اینکه کدام رویکرد متقن و معتبر است، همواره محل مناقشه فکری-ایدیولوژیکی بوده است. یکی از مهمترین تجارب در این خصوص شکل گیری و تحول جهاد سازندگی است که فلسفه وجودی اش بر تجربیات نه چندان موفق با رویکردهای از بالا به پایین استوار بوده است. از این رو این مقاله به مطالعه تجربه توسعه روستایی با توجه فراز و فرود جهاد سازندگی می پردازد و با تشریح سیر تکوینی و بر اساس مطالعات، اسناد و گزارش های دردسترس، نتیجه می گیرد که به تدریج رویکرد پایین به بالا جای خود را به رویکرد بالا به پایین داده که در تقابل با فلسفه وجودی آن بوده است. همچنین، با الهام از نظریه دیوان سالاری شدن میشلز، استدلال می کند که به تدریج هدف توسعه ای آن تحت الشعاع کارکردهای غیرتوسعه ای مانند حفظ سازمان و مناسبات حاکم قرار گرفته است. به علاوه، با الهام از نظریه پیامدزایی فرگوسن در خصوص اقدامات یا طرح های توسعه ای، استدلال می کند که اقدامات گسترده جهاد در اجرای پروژه های روستایی خصوصا زیرساختی زمینه تحول روستاها را در زمینه های مختلف به خصوص کاهش شکاف شهر و روستا و ادغام اجتماعات روستایی در جامعه کلان فراهم کرده است و از این رو، تاثیر فعالیت ها کیفی بوده و در درازمدت خود را بیشتر نشان خواهد داد.