ارزیابی سایه نویسی متون دانشگاهی از منظر موازین مالکیت فکری در ایران

بدرفتاری علمی، در فضای پژوهش کشور مشکلی حاد شمرده می شود که گونه های مختلفی مانند سرقت علمی و سایه نویسی دارد. در سال های اخیر، سایه نویسی در ایران گسترش چشمگیری یافته و اشخاص متعدد در گروه های مختلف، از دانشگاهیان تا روحانیان، به آن متهم شده اند. همین موضوع، زمینه نگرانی نهادهای دانشگاهی و علمی در ایران شده و به رغم وجود برخی قوانین مرتبط با مالکیت فکری، همچون قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان، قانون‎گذاران ایران را به تصویب قانون پیشگیری و مقابله با تقلب علمی در تهیه متون دانشگاهی واداشته است. اما آیا به واقع سایه نویسی، مشکل دانشگاهی است و آیا مقررات ملی در ایران، از جمله قانون پیش‎گفته، می تواند با سایه نویسی مقابله و از بروز آن پیشگیری کند یا دست کم مانع رشد آن شود؟ در پژوهش حاضر، با رجوع به اسناد کتابخانه ای و قانونی، ادبیات موضوع در حد امکان بررسی شد. آنگاه با توجه به موازین مالکیت فکری و مقررات معتبر کنونی در ایران، بر پایه روش تحلیلی توصیفی، ضمن ارایه تعریف حقوقی از سایه نویسی، جنبه های مختلف این بدرفتاری پژوهشی تبیین شده و به پرسش های مطرح شده در این خصوص، پاسخی حقوقی داده شد. بررسی انجام شده نشان داد که برخلاف مفاد تبصره 5 قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی (مصوب 1396)، اقدام هایی همچون ویراستاری، همکاری پژوهشی یا ترجمه که در این قانون، به عنوان استثناهای سایه نویسی و بدرفتاری علمی تلقی شده است، نیز مصداق سایه نویسی دارد، به همین دلیل، این قانون در عمل، قادر نیست که از بروز سایه نویسی جلوگیری کند. همچنین، تفاوت بدرفتاری علمی در قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان (1348) با آنچه در قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی (مصوب 1396) وجود دارد، از دیدگاه حقوقی تبیین شد. در پایان مقاله نیز با توجه به یافته های بررسی، پیشنهادهایی برای پیشگیری و مقابله با سایه نویسی ارایه شد.