بررسی اثربخشی اجرای طرح نظام مراقبت اجتماعی از دانش آموزان (نماد) در پیشگیری از آسیب های اجتماعی یک رویکرد آمیخته

 در هم تنیدگی عوامل روانی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی آسیب های اجتماعی آن ها را به یکی از مشکلات اجتماعی پیچیده مبدل کرده است. بر این اساس اتخاذ برنامه هایی با رویکرد پیشگیری و توانمندسازی دانش آموزان و والدین در برابر آسیب های اجتماعی در طول سال های اخیر مورد توجه نهادهای آموزشی به خصوص آموزش و پرورش قرار گرفته است. این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی اجرای طرح نظام مراقبت اجتماعی از دانش آموزان (نماد) در پیشگیری از آسیب های اجتماعی در آموزش و پرورش استان لرستان انجام گرفت.

 روش پژوهش ترکیبی از نوع کمی و کیفی (آمیخته) است. به‌منظور واکاوی عمیق و شناسایی عوامل و نشانگرهای اثرگذار بر اثربخشی طرح نماد، از رویکرد کیفی و به روش گراندد تیوری استفاده شد. در این راستا با استفاده از رویکرد هدفمند و به‌کارگیری معیار اشباع نظری تلاش شد تا با استفاده از فن مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته، ادراک و تجربه 17 نفر (از مدیران، مشاوران و مجریان طرح نماد) به‌صورت ملاک محور موردبررسی عمیق قرار گرفت. ابزار پژوهش بخش کیفی مصاحبه های نیمه ساختاریافته اکتشافی استفاده شد. در بخش کمی داده های لازم با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته آسیب های اجتماعی، به اجرا در آمد. برای تحلیل داده ها، در بخش کیفی از روش کدگذاری اولیه، باز و محوری و در بخش کمی از آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (تحلیل واریانس چندمتغیری و تحلیل ممیز) با استفاده از نرم‌افزار SPSS-26 استفاده شد.

 در بخش کیفی داده‌ها مبتنی بر مضمون تحلیل گردید؛ پس از پیاده‌سازی مصاحبه‌ها و تحلیل عمیق کدگذاری داده ها به خلق 7 مقوله و 35 زیرمقوله منجر شد که بیانگر شرایط علی و زمینه ای، راهبردها و پیامدهای کارآمدی و ناکارآمدی طرح نماد از دیدگاه مدیران، مشاوران و مجریان طرح نماد بود. برخی از این مقوله ها عبارتند از: - انکار محتوایی، 2- انکار صوری، 3- سیاست گذاری های غیرمشارکتی، 4- مواضع فرادوستانه، 5- بوروکراسی نامناسب، 6- کاستی های فرهنگی معطوف با ساختار، 7- کاستی های فرهنگی معطوف به کنشگر. در بخش کمی نتایج حاصل از تحلیل واریانس چندمتغیری نشان داد که بین بین نمرات مصرف سیگار، خشونت، رانندگی پرخطر، اعتیاد به اینترنت، قانون گریزی،  بزهکاری اخلاقی، وضعیت سلامت جسمانی، وضعیت سلامت روانشناختی، روابط با همسالان، وضعیت تحصیلی (آموزشی)، وضعیت حرفه ای، مهارت اجتماعی، وضعیت اوقات فراغت و تفریح، رفتارهای بزهکارانه و پرخاشگری و نمره کل آسیب های اجتماعی  تفاوت معنی داری وجود دارد  (001/0≥P). همچنین نتایج نشان داد که بین مصرف مواد، روابط خانوادگی و خودآسیبی در گروه های مورد بررسی تفاوتی وجود نداشت. از دیدگاه مدیران، کارشناسان مجری طرح سنخ شناسی دوگانه ای از ضعف ها و کاستی های در تهیه، تدوین و اجرای طرح نماد باید مورد توجه قرار گیرد تا میزان اثربخشی آن در آینده با توجه به کاهش انکار صوری و محتوایی افزایش یابد.