نامه های دیپلماتیک ایران با همسایگان در دوره صفوی (بررسی و تحلیل نسخه خطی مکاتیب مختلفه)

مکاتیب مختلفه به مثابه یک اثر منشآتی، مجموعه ای از نامه های دیپلماتیک ایران در عصر صفوی را با قلمروهای سیاسی مجاور آن در بر می گیرد. این مجموعه که توسط محمدصالح، برادرزاده اسکندربیک منشی در عصر فرمانروایی شاه عباس دوم گردآوری شده، 149 نامه دیپلماتیک را شامل می شود که هر کدام از این نامه ها، ابعاد و زوایای گوناگونی از اصول حاکم بر مناسبات دیپلماتیک ایران عصر صفوی در سطح منطقه ای را نمایان می سازد. سوال مقاله حاضر این است که دسته بندی نامه های دیپلماتیک موجود در مکاتیب مختلفه، چه ابعاد و زوایایی از اصول حاکم بر مناسبات دیپلماتیک منطقه ای ایران در دوره صفوی را نشان می دهد؟ یافته های پژوهش بر مبنای روش توصیفی- تحلیلی نشان می دهد که دسته بندی نامه های مکاتیب مختلفه، الگوهای دیپلماتیکی را نمایان می سازد که در قالب قلمروهای سیاسی کوچک و بزرگ، هویت فرستنده و گیرنده نامه ها و همچنین زبان رایج دیپلماتیک قابلیت طرح دارند. بر مبنای این الگوهای سه گانه در مکاتیب مختلفه، ضمن کسب آگاهی از تبادل نامه های مختلف بین صفویان با حلقه همسایگان شرقی و غربی، میزان اثرگذاری نیروهای سیاسی و حتی مذهبی در سیاست خارجی ایران عصر صفوی نیز نمایان می شود. از طرفی، در بستر تبادل این نامه ها، زبان فارسی به عنوان حلقه ارتباطی بین صفویان با همسایگانشان ایفای نقش می کرده است.