بازخوانی انتقادی آثار تاریخ‎نگاران و پژوهشگران معاصر خوشنویسی در ایران با نگاهی تطبیقی به آثار پژوهشگران ترکیه

گستردگی کاربرد خط در جامعه اسلامی نوشتن درباره خوشنویسی و کتابت را از بدو ظهور اسلام ضروری کرد. در چند سده نخست، نوشته‎ها غالبا آموزشی بودند، اما از سده چهارم نگارش تاریخ خط و معرفی خوشنویسان متداول شد و، با افت و خیزهایی، تا سده یازدهم تداوم یافت. از نیمه‎های سده دوازدهم برخی خوشنویسان و خط‎شناسان ممالک اسلامی، به‎ویژه در ایران و عثمانی، با نظر به تالیفات گذشتگان، تذکره‎نویسی خطاطان را از سر گرفتند. با ظهور مظاهر تجدد، مولفان و محققان هر دو سرزمین، دوشادوش یکدیگر، مباحث تاریخ تحولات خطوط را در کنار سرگذشت‎نویسی پیش بردند و، بر اساس روش‎های پژوهشی جدید، از منابع گسترده‎تری، اعم از مکتوب و تصویری، با نگاهی تحلیلی‎تر استفاده کردند. انطباق ساختار و محتوای آثار پژوهشگران ایرانی و ترک در این زمینه نشان از همسانی بنیادهای فرهنگی مردمان هر دو سرزمین دارد. این همراهی پژوهشی تا امروز ادامه یافته، اما ظاهرا دچار یکنواختی شده و همچنان از سطح تاریخ‎نگاری و شرح‎ حال‎نویسی فراتر نرفته؛ حال آنکه گره‎های متعددی در زمینه خوشنویسی اسلامی ناگشوده مانده است. در این نوشتار، با نگاهی تطبیقی و انتقادی، مهم‎ترین کتاب‎های تاریخی و تحقیقی خوشنویسی طی یکصدوپنجاه سال گذشته در دو منطقه ایران و ترکیه به‎اختصار بررسی و اثرپذیری یا استقلال آنها از یکدیگر بازگو و پیشنهادهایی برای پژوهش‎های آتی عرضه شده است.