ارائه چارچوبی برای طراحی محیط ‏های یادگیری الکترونیکی و مجازی براساس اصول و معیارهای انعطاف‏ پذیری شناختی

به منظور حل مشکل آموزش در حوزه‏ های پیچیده و بدون ‏ساختار، اسپیرو و همکارانش، نظریه انعطاف ‏پذیری شناختی را ارایه دادند و در آن، از شکل‏های چندگانه مدل‏های پداگوژیکی، تشبیه ‏ها و تمثیل‏ ها و نمایش ‏های متعدد اطلاعات، طرفداری کرده ‏اند. انعطاف‏پذیری شناختی، توانایی انسان برای سازگاری با استراتژی‏ های فرایند شناختی، جهت مقابله با شرایط جدید و غیرمنتظره در محیط است و می‏تواند به یادگیرندگان کمک کند تا درک عمیقی از مفاهیم پیچیده، به ‏دست آورند. در انعطاف‏ پذیری شناختی، انتقال اطلاعات از یک موقعیت به موقعیت دیگر، به یادگیرنده اجازه می ‏دهد دانش ساخته شده را برای حل مسایل کنونی به‏کار برد. محیط ‏های یادگیری الکترونیکی و مجازی، قابلیت‏ هایی دارند که از طریق آن ها بهتر می‏توان به تقویت انعطاف‏ پذیری شناختی یادگیرندگان پرداخت. تعدد در محتوا، فعالیت‏ ها، تعامل و مشارکت فعال از جمله معیارهای مورد نظر انعطاف ‏پذیری شناختی است که از طریق محیط های یادگیری الکترونیکی و مجازی قابل دسترسی است؛ بنابراین، هدف از این مطالعه، ارایه چارچوبی برای طراحی محیط‏ های یادگیری الکترونیکی و مجازی براساس اصول و معیارهای انعطاف‏پذیری شناختی است. 

این مطالعه، یک پژوهش کیفی است که به شیوه فراترکیب، انجام شده است. برای جمع ‏آوری داده‏ها، ابتدا کلید واژه ‏هایی مانند نظریه ی انعطاف ‏پذیری شناختی، محیط‏های یادگیری الکترونیکی و مجازی، انعطاف ‏پذیری شناختی، اصول و معیارهای نظریه انعطاف ‏پذیری شناختی و... انتخاب شدند و در پایگاه‏ های معتبر، به جستجوی مقالات، پایان‏نامه ‏ها و متون مرتبط در بازه ی زمانی 1992 تا 2020 پرداخته شد. در نهایت، 30 منبع مرتبط یافت شد. از میان این منابع، 25 منبع از مرتبط ‏ترین متون مرتبط با سوالات پژوهش، انتخاب شدند. بعد از مطالعه دقیق متون، با توجه به سوالات پژوهش، اطلاعات لازم استخراج شد.

نتایج یافته‏ ها در پاسخ به سوال اول پژوهش، ارایه اصول و معیارهای نظریه انعطاف‏پذیری شناختی بود و در پاسخ به سوال دوم پژوهش، براساس اصول و معیارهای نظریه انعطاف ‏پذیری شناختی، چارچوب لازم برای طراحی محیط‏ های یادگیری الکترونیکی و مجازی ارایه شد. در این چارچوب، دو بخش شکل‏ های مختلف یادگیری و دیدگاه‏ های مختلف درباره یادگیری مطرح شده‏ و در هر بخش، ابعاد محتوا، ابزارهای پداگوژیکی، تعاملات انسانی، ارزیابی و ملاک‏های مربوط به هر بعد، معرفی شده ‏اند. با توجه به معیارهای مطرح شده در بعد شکل‏های مختلف یادگیری، می ‏توان گفت برای افزایش انعطاف ‏پذیری شناختی یادگیرندگان در محیط‏ های یادگیری الکترونیکی، تنوع محتوا، تنوع روش‏ ها و فعالیت‏ ها، تنوع تعاملات و تنوع ابزارهای ارزیابی، اهمیت خاصی دارند. همچنین، با توجه به معیارهای مطرح شده در بعد دیدگا ه‏های مختلف یادگیری نیز می‏توان نتیجه گرفت برای افزایش انعطاف‏ پذیری شناختی یادگیرندگان در محیط ‏های یادگیری الکترونیکی، تنوع نمونه‏ ها، تمرین‏ ها و مثال‏ها، تنوع در روابط متقابل بین مفاهیم، تنوع در نقطه ‏نظرات افراد، بررسی، تحلیل و ترکیب نقطه ‏نظرات متنوع، تنوع بخشیدن به ‏نظرات گوناگون در مورد موضوع بحث شده، و تنوع روش‏ها و راه‏ حل‏ها در فرایند حل مساله، بسیار اهمیت دارند. این محیط‏ ها، باید طوری تدارک دیده شوند که زمینه درگیری و فعالیت یادگیرنده را فراهم نمایند تا یادگیرنده بتواند درگیری فعالانه ‏ای در جریان یادگیری داشته باشد و به ساخت دانشی بپردازد که پاسخگوی نیازهای موقعیتی مختلف و قابل کاربرد در حل مسایل واقعی است.

براساس نتایج پژوهش، اصول و معیارهای انعطاف ‏پذیری شناختی استخراج شد و بر مبنای آن اصول و معیارها، چارچوب لازم برای طراحی محیط‏ های یادگیری الکترونیکی و مجازی ارایه شد که این چارچوب می‏تواند راهنمای عمل برنامه‏ ریزان، طراحان محیط‏ های یادگیری الکترونیکی و مجازی، معلمان، و سایر آموزش دهندگان باشد تا از طریق طراحی محیط‏های یادگیری الکترونیکی و مجازی مناسب، انعطاف‏پذیری شناختی یادگیرندگان را تقویت نمایند.