شگردهای بلاغی اقناع در سوانح الافکار (مکاتبات) رشیدی

یکی از موضوعات علم معانی بررسی جملات از منظر کاربردهای ثانوی آن است که کاربر زبان، گاه از این اغراض ثانوی کلام با استفاده از شیوه ها و شگردهای بلاغی برای نفوذ یافتن در مخاطب، اقناع و تاثیر در وی به منظور نیل به مقاصد خاصی بهره می گیرد. در این جستار با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی و آماری، نامه های رشیدالدین فضل الله، وزیر دانشمند دوره ایلخانان مغول، با عنوان سوانح الافکار از منظر کاربست اغراض ثانوی کلام بر اساس علم معانی بررسی می شود. از این رو، پرسش اصلی این پژوهش آن است که رشیدالدین برای اقناع مخاطب به منظور دستیابی به کارکرد اصلی نامه ها از چه شگردهای بلاغی بهره برده و دیگر آن که کدام شگردهای بلاغی بیشترین کاربست را به عنوان شاخص سبکی در نامه های رشیدالدین به خود اختصاص داده است و چرا؟ نتایج به دست آمده حاکی از آن است که رشیدالدین برای تاثیر بر مخاطب و در نتیجه اقناع وی از فرایندهای مجابی متنوعی بهره برده و پرکاربردترین شگردهای بلاغی که می تواند به عنوان شاخصه های سبکی وی بر اساس علم معانی مورد توجه قرار گیرد؛ عبارت‎اند از: «تکریم و تعظیم افراد»، «تاکید بر کلام با استفاده از مترادفات» و «ابراز و بیان احساسات و عواطف». کاربست هریک از این فرایندهای مجابی به عنوان برجسته ترین ترفندهای اقناعی رشیدالدین در نامه ها از سویی تاکیدی است بر شخصیت فرهیخته رشیدالدین و از سوی دیگر، نشان از گزینش روش های بلاغی در ارتباط موثر بینافردی دارد که موید احترام و تکریم شخصیت افراد است. ضمن آن که رشیدالدین با کاربست پرتکرار «بیان و ابراز احساس» مخاطب را با اندیشه خود همراه می کند، با او در محور افقی قرار می گیرد و به این ترتیب می تواند او را با نظر خویش همسو نماید. بنابراین می توان رشیدالدین را در جایگاه سخنوری دانست که از سویه های اقناعی بلاغی گوناگون برای جلب مخاطب به درک مطلوب خود و پذیرش آن، بهره مند شده و این امر نشان از توانش ارتباطی اقناعی ویژه رشیدالدین دارد و گویای دانش سخنوری وی است که در پژوهش های ادبی کمتر به آن توجه شده است. همچنین بر اساس این جستار آشکار شد رشیدالدین بنا بر نوع مخاطب و جایگاه وی از روش های اقناعی متناسب با شخصیت هر گروه از افراد بهره برده است.