منطق سید قطب در وحدت پژوهی سوره های قرآن

از جمله مهم ترین مسایل دانش فلسفه دین در معنای عام آن، فعالیت عقلانی در جهت معقولیت و توجیه مولفه ‎ها و آموزه ‎های اصلی دین و سازواری آنها با یکدیگر است. قرآن کریم به عنوان مهم ترین منبع دینی ما مسلمانان، تلاشی ستودنی در ایجاد بینشی عقلانی در مسلمانان داشت. از نظر دین اسلام پیوندی ناگسستنی میان عقل و دین وجود دارد. این عقل مندی در مضمون و محتوا و در روش ارایه مباحث در قرآن وجود دارد. روش قرآن در عرضه مباحث بسیار منطقی و قابل توجه است. از دیرباز دانشمندان تحت عنوان تناسب آیات درباره نظم و منطق بیان مطالب در سور بحث می‎کردند. متاخرین آنها بحث از انسجام سوره ‎ها را با عنوان غرض‎شناسی بیان داشته‎اند. از جمله سید قطب بر موضوع سرآمد و اصلی به عنوان عامل وحدت و انسجام سوره ‎ها تاکید کرده، پیش از ورود به تفسیر سوره‎ها، ساختار کلی را تبیین و موضوع محوری سوره را بیان می‎دارد. با این حال ایشان مشخص نمی‎کند از چه روش و قراینی برای شناسایی غرض سوره استفاده می کند؛ به همین دلیل امکان تحلیل و ارزیابی نظرات وی در عامل انسجام سوره ها وجود ندارد. از آنجا که نظرات سید قطب مرجع بسیاری از پژوهش گران بعدی بوده، بسیار ضروری است قراین مورد استفاده وی شناسایی و سپس تحلیل و ارزیابی شود. به این منظور در پژوهش حاضر با متن کاوی نوشته‎ های سید قطب در مقدمه ورود به تفسیر هر یک از صدو چهارده سوره قرآن در تفسیر فی ظلال القرآن، به شناسایی، توصیف و ارزیابی قراین مورد استفاده سید در کشف عامل انسجام‏بخش سوره ها پرداخته شده است. نتایج پژوهش نشان می‎دهد سید قطب از قواعد متعددی بهره می گیرد که در سه دسته کلی قراین ساختاری، درون قرآنی و برون قرآنی جای می گیرند و بیشتر آنها مورد تایید و برخی محل مناقشه است. همچنین مشخص شد اگر سید به جای موضوع رییسی، بر غرض محوری سوره تمرکز می کرد و تمامی قراین مورد تایید را در همه سوره ‎ها به موقع اجرا قرار می‎داد و قراین مورد مناقشه را کنار می‎گذاشت، نظرات وی در بیان عامل انسجام بخش سوره، از اتقان بالاتری برخوردار شده و کمتر مورد چالش قرار می گرفت.