تحلیلی نو از تدوین و تصویب قراردادهای نفتی ایران و انگلیس در دولت ایران بر اساس نظریه گراهام آلیسون

بررسی رویدادها و جریان های سیاسی دو قرن اخیر و ارائه مستندی از تاریخ سیاسی- اجتماعی ایران معاصر، ضرورتی سیاسی است و به طور گریزناپذیری، موفقیت سیاست خارجی ایران در پیوند با موضوع نفت است و این موفقیت در بهترین حالت، زمانی به دست آمده که سیاست خارجی کشور جهت گیری بین المللی داشته است. در سیاست خارجی، تصمیمات محصول فرآیند کار و وظیفه یک نهاد نیست، بلکه محصول تاثیر جایگاه افرادی تلقی می شود که از موقعیت شغلی خود استفاده و به ایفای نقش پرداخته اند. باید گفت که ویژگی های شخصی، شغلی، انگیزه ها و عقاید بوروکراتیک در فرآیند تصمیم گیری، نقش عمده ای ایفاء می کنند و محیط روانشناختی، منبع غنی برای تبیین تصمیمات است. ایدئولوژی و عقاید، میراث تاریخی ذهنی، شخصیت فردی و آمادگی ذهنی از متغیرهای محیط روانشناختی هستند. در دویست سال اخیر، روابط خارجی ایران و انگلیس، فراز و نشیب های فراوانی داشته که تحلیل مسائل سیاسی- نفتی دو کشور در این دوره، بخش جداناشدنی از تاریخ سیاسی- اجتماعی ایران است. روش پژوهش در این مقاله توصیفی- تحلیلی است و مطالعات کتابخانه ای و اسناد را با دقت تحلیلی ترکیب می کند و بر اساس نظر گراهام آلیسون، تحلیل سیاست خارجی و رفتار حکومت ها را برحسب الگوی بازیگر خردمند مورد ارزیابی قرار می دهد؛ بنابراین، مقاله حاضر تلاش دارد به این پرسش پاسخ دهد که شخصی نگری پادشاهان و زمامداران دوره مورد پژوهش از قرارداد دارسی در سال 1901م. تا قرارداد نفتی سال 1933م. چه تاثیری بر سیاست خارجی ایران و انگلیس با موضوع نفت داشته است؟