ماده از نگاه فیزیک و فلسفه

ماده مربوط به طبیعت است و در کنار پژوهشهای نظری فلاسفه، دانشمندان علوم تجربی نیز به شناخت ماده و فهم ساختار جهان طبیعت پرداخته اند. مفهوم ماده یا جسم در تاریخ تفکر بشری دچار دگرگونی های بسیار شده و هر کدام از نظامهای فلسفی مختلف تصویر و تبیین خاصی از ماده ارائه کرده اند. در تمامی این تبیین ها مساله تغییرپذیری و امکان پذیرش صورت های مختلف برای ماده مورد توجه بوده است.
از نگاه علم فیزیک، ماده یا جسم از ذرات بنیادین، تجزیه ناپذیر و دارای جنبش و حرکت تشکیل شده است که با توجه به میزان جنبش و حرکت این ذرات، صورت ماده یا انرژی به خود می گیرند. در تفکر فلسفی، اگر چه اکثر فیلسوفان مسلمان ماده را به عنوان امر بالقوه محض، جزئی از جوهر جسم می دانند و قائل به ثنویت ماده و صورت هستند ولی در عین حال در مورد اتصال یا انفصال بالفعل اجسام دیدگاه های متفاوتی دارند.
البته مساله نسبت جسم و ماده یک مساله فلسفی صرف نیست و باید آن را در وهله اول موضوع علم تجربی بدانیم و دریافت های تجربی را به عنوان اصل موضوعه بپذیریم و سپس بر اساس این دریافت ها به تحلیل فلسفی از جسم و ماده بپردازیم. بر همین مبنا در اندیشه صدرایی ماده دیگر جزئی از جسم و دارای عدم فعلیت نیست و اجسام پیرامون ما از ذرات بنیادین بسیار ریزی تشکیل شده اند که دارای حرکت و جنبش دائمی هستند و به اعتبار داشتن خاصیت وجودی دائم التغییر بودن، لفظ ماده بر آنها اطلاق می شود. به این ترتیب به تحلیلی فلسفی از ماده می رسیم که با دریافت های تجربی فیزیک هماهنگ است.