آداب صناعات: آداب نامه های مشق در مقام منابع تاریخ هنر ایران

در فرهنگ اسلامی، متنهایی در حوزه های گوناگون پدید آمده است که کار آنها راهنمایی در کسب ملکات نفسانی در هر حوزه است. این متنها را «ادب» می خوانند. در برخی از صناعات و هنرها، «ادب»هایی نوشته و در برخی دیگر ننوشته اند. رساله های ادب متضمن آداب معنوی و مادی، ظاهری و باطنی هنرهاست. از آنجا که همۀ هنرهای ایرانی مظاهر فرهنگ ایرانی اند، از آداب یک هنر می توان به می توان به هنری دیگر، که آداب مکتوب ندارد، راه برد. نمونه ای از اینها رسالۀ آداب المشق باباشاه اصفهانی (منسوب به میرعماد) است. در این رسالۀ موجز و پرمایه، ادب نفس با ادب درس، حال درونی خطاط با شیوه های قلم گرفتن و شکل و ترکیب حروف، ذهن خوشنویس و کاغذی که بر آن می نویسد، به هم درآمیخته است. با عنایت به این ویژگی، که در دیگر رساله های ادب مشق نیز کمابیش یافت می شود، می توان به گرایش غالب در تعلیم دیگر هنرها و صناعتها راه برد؛ و نیز دیدگاه ها، شیوه های آموزش، طبقات اصناف، نسبت عمل هنری با سلوک معنوی و مانند اینها را دریافت. از این رو، اگر باور داشته باشیم که تاریخ ایرانی هنر ایران آن گاه نوشته می شود که به فرهنگ ایرانی از درون بنگریم، این رساله ها را از منابع تاریخ هنر ایران خواهیم شمرد.