از معاهده ترکمنچای تاعهدنامه مودت (1243- 1340 ق)

بعد از انعقاد معاهده گلستان در سال 1228ق.، چون اختلافات مرزی بین دو کشور حل نشده بود، تا سال 1241 ق. گهگاه نیروهای روسیه مناطقی از خاک ایران را مورد تجاوز قرار می دادند تا اینکه در این سال گوگچه توسط روسها تصرف شد و جهت پاسخ به این عمل سران کشور تصمیم به جنگ گرفتند و بدین ترتیب جنگهای دوم ایران و روسیه آغاز و تا سال 1243 به طول انجامید و در شعبان همان سال به علت شکستهای پی در پی که به ایران وارد آمد، فتحعلی شاه و عباس میرزا بالاجبار تن به انعقاد معاهده ترکمانچای دادند و تسلیم شرایط کمرشکن آن شدند. روسها پس از آن در زمان محمدشاه، ناصرالدین شاه و سایر پادشاهان قاجار به زورگویی ها و کسب امتیازات اجحاف آمیز خود ادامه می دادند؛ چنانچه در دوره ناصرالدین شاه، حق مالکیت ایران از آخال و سایر نواحی ترکستان سلب گردید، تمام شیلات یکجا به روسها واگذار شد، امتیاز مربوط به رفت و آمد کشتی های روسی به مرداب انزلی و رودخانه ها را کسب کردند. امتیاز بانک استقراضی و همچنین اختیار تمام جنگلهای ایران به تبعه روس واگذار شد و در سال 1317 اولین استقراض ایران از روس صورت گرفت (22 میلیون و نیم منات به مدت 75 سال با گرو گذاشتن گمرکات شمالی ایران) و بسیاری امتیازات دیگر از این قبیل، در دوره محمدعلی شاه و احمد شاه روابط دو کشور تحت تاثیر وقایع مشروطه، انقلاب اکتبر شوروی، جنگ جهانی اول و امثالهم بوده است.
به هر روی، بعد از انقلاب روسیه، عهدنامه ای بین دو کشور منعقد گردید به نام عهد نامه مودت که به طور کلی مواد آن عبارت بود از فسخ جمیع قرضهایی که ایران به حکومت تزاری داشت، فسخ جمیع امتیازاتی که پیش از این چه به حکومت روسیه و چه به اتباع روس از طرف دولت ایران داده شده بود، لغو کاپیتولاسیون و مانند اینها. این عهد نامه، مشتمل بر یک مقدمه و 26 ماده در تاریخ 26 فوریه 1921 برابر با هشتم اوت 1299 یعنی 5 روز بعد از کودتای رضاخان سردار سپه در مسکو منعقد گردید و فصل تازه ای در روابط بین دو کشور گشوده شد.