میرزا جعفر مهندس باشی، از پیشگامان مهندسی نوین در ایران

در شماره 44 این نشریه مقاله ای درباره میرزا رضا مهندس باشی – یکی از دو مهندس ایرانی که توسط عباس میرزا به انگلیس اعزام گردیده بودند - تهیه و در نشریه وزین گنجینه درج گردید. و در این مجال توفیق حاصل گردید مقاله ای در معرفی میرزا جعفر مهندس باشی و شرح احوال او تدوین و تقدیم گردد.
اسلاف میرزا سید جعفر مهندس باشی در خدمت سلاطین صفویه و زندیه بوده اند. میرزا جعفر، فراهانی تبار، فرزند میرزا محمد تقی وزیر می باشد. او در تبریز از کارگزاران میرزا بزرگ قائم مقام اول بوده و یکی از رجال قاجاریه به شمار می رود که از اواسط عهد سلطنت فتحعلی شاه تا اواسط سلطنت ناصرالدین شاه همواره در مشاغل مهم دولتی ذی دخل بوده است. او تحصیلات مقدماتی عربی و ادبی را در تبریز و سپس در سال 1230 هجری قمری به همراه چهار محصل دیگر [میرزا صالح، میرزا جعفر طبیب، میرزا رضا و محمد علی چخماق ساز] جهت تحصیل در رشته مهندسی به انگلستان اعزام شدند پس از اتمام تحصیل و بازگشت به ایران هر یک از آنان از طرف نایب السلطنه به شغلی که متناسب با تحصیلاتشان بود منصوب شدند و میرزا سید جعفر به عنوان مهندس به تعلیم فنون ریاضی و فعالیت در این رشته مشغول شدند که در سالهای بعد در تبریز مبنای مهندس خانه شد و به پاس حسن خدمت از طرف عباس میرزا لقب مهندس باشی گرفت. سپس در سال 1252ق. به سفارت کبرای استانبول مامور و روانه آن دیار گردید. در این اوان علیرضا پاشا – والی بغداد – به خرمشهر تاخت و میرزا جعفر در اعتراض به عملکرد وی به ایران بازگشت. در ضمن او در این دوره دو معاهده با بلژیک و اسپانیا منعقد کرد.
سپس در حوادث 1259 و 1260 قمری در کربلا از دول اربعه ایران، روس، عثمانی و انگلیس چهار نفر نماینده جهت استرضای خاطر اولیای ایران تعیین گردیدند، از ایران نیز میرزا سید جعفر برای این ماموریت در نظر گرفته شد ولی وقتی که به تبریز رسید، بیمار شد و ناگزیر میرزا تقی خان فراهانی وزیر نظام (امیر کبیر) به این ماموریت اعزام گردید، و از آن پس میرزا سید جعفر مامور ارسال نشان تمثال شاهانه برای فرمانفرمای گرجستان شد و در سال 1260 مهندس خانه بنا کرد و در سال 1264 ق. دردوره سلطنت ناصرالدین شاه مامور تعیین خطوط مرزی ایران – عثمانی گردید و در این ماموریت آثار باستانی در شوشتر کشف و به دربار ارسال داشت، پس از انجام ماموریت عثمانی در سال 1275ق. به ریاست دارالشورای منصوب گردید. وی در سال 1276 به سفارت ایران در انگلیس و در بازگشت در آخرین سال عمر خود به نیابت تولیت آستان قدس رضوی منصوب شد. از مهمترین فعالیت های وی در این سمت بنای درالشفای آستان قدس رضوی است. عاقبت او در سال 1279ق. در مشهد درگذشت و درهمان جا به خاک سپرده شد.