طلاب قفقازی و نقش آنان در تحولات سیاسی- اجتماعی مشهد در اواخر عصر قاجار (حدود 1320-1330ق./ 1902-1911م.)

مشهد در سده های سیزدهم و چهاردهم قمری/ قرن نوزدهم و اوایل سده بیستم میلادی، مقصد مهاجران زیادی از مناطق مختلف ایران و سرزمین های همجوار ایران همچون آسیای مرکزی، افغانستان، شبه قاره هند و قفقاز بود. این گروه ها - که به انگیزه های مختلفی وارد این شهر شده بودند- به اشکال گوناگون بر وضعیت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن تاثیرگذار شدند. بسیاری از آن ها نیز، با گذشت چند نسل عملا به شهروندان اصلی مشهد تبدیل گردیدند و بازماندگان آن ها با شهرت های اولیه خود (بخارائی، هروی، بادکوبه ای و...) تا عصر حاضر به زندگی در این شهر ادامه دادند. از آن میان، قفقازی ها گروهی مهم از مهاجران را تشکیل می دادند. قفقازی ها که در دوره قاجار و با انگیزه هائی چون زیارت، تجارت و تحصیل به مشهد آمده بودند، در عرصه های مختلف منشا اثر شدند؛ گاه در توسعه زیرساخت های فرهنگی و اقتصادی شهر فعال بودند و گاه در بروز تحولات اجتماعی و سیاسی آن جا دخالت داشتند. گروهی از این مهاجران قفقازی، طلبه های علوم دینی بودند که در مدارس اطراف حرم رضوی سرگرم تحصیل بودند و بیش از بقیه در صحنه تحولات حضور داشتند. این گروه، در دو دهه پایانی حکومت قاجار، از مهم ترین گروه های فعال در شهر بودند. مقاله حاضر، به بررسی صحنه های مهم نقش آفرینی طلاب قفقازی و جایگاه آن ها در صحنه تحولات این شهر می پردازد. رویدادهائی مانند بلوای نان در سال 1321ق./1903م.، انقلاب مشروطه ایران و استبداد صغیر از مهم ترین این صحنه ها بود.