مطالعه حوزه های معنایی «صبر» در آیات قرآن

«صبر» در آموزه های دینی، به عنوان یکی از مفاهیم اساسی ایمان شناخته می شود. این واژه به همراه مشتقات خود، 103 بار در قرآن به کار رفته است که نشان از اهمیت ویژه این خصیصه اخلاقی از دیدگاه دین مبین اسلام و قرآن کریم دارد. این واژه با حفظ معنای لغوی و اصطلاحی با بسیاری از مفاهیم اخلاقی و دینی ارتباط معنایی پیدا می کند. بر این اساس، تبیین ارتباط صبر با مفاهیمی نظیر نماز، ایمان، تقوا، اسلام، یقین، نیکی و... از جمله مباحثی است که در این مقاله مورد بررسی قرار می گیرد. لذا مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی تحلیلی بر آن است که در یک فرایند منظم به شناسایی این واژه در لغت نامه ها و پس از آن، با نگرشی فراگیر به کل متن قرآن، به تحلیل و بازیابی شبکه ای معنای صبر بپردازد. بررسی معنای صبر در منظومه آیات قرآنی، موضوع محوری این پژوهش است. واژه «صبر» در آیات قرآنی با تعدادی از مفاهیم و واژگان، همچون «تقوا»، «نماز»، «زکات»، «امر به معروف و نهی از منکر»، «ایمان»، «اسلام»، «یقین» و «نیکی» همنشین شده است. واژگان «حلم» و «اناه» نیز با واژه «صبر» رابطه جانشینی دارند. همچنین، واژه «صبر» با واژگانی مانند «عجله» و «جزع» رابطه تقابل دارد و از این دو واژه متقابل نمونه هائی در قرآن دیده می شود.