بررسی های باستان سنجی در تپه حصار دامغان با استفاده از روش های گرانی سنجی و مغناطیس سنجی

کاوش در آثار به جای مانده از گذشتگان دارای اهمیت ویژه ای در شناسایی تاریخ و هویت یک سرزمین دارد. پیشرفت دانش بشری روش های نوینی در شناسایی مکان های باستانی ارائه داده است که با استفاده از آن ها بدون نیاز به حفاری یا تخریب آثار باستانی به اطلاعات مفیدی می توان دست یافت. امروزه از روش های ژئوفیزیکی غیرمخربی مانند گرانی سنجی (Gravimetry) و مغناطیس سنجی (Magnetometery) که تنها از خاصیت های طبیعی و ذاتی مواد زیرسطحی بهره می برند، در اکتشافات باستان-شناسی استفاده می شود. در گرانی سنجی از تباین چگالی بین دیواره ها و اتاقک ها استفاده می شود. درحالی که در روش مغناطیس-سنجی از تباین مغناطیدگی (Magnetization) موجود بین اجسام آنومال و محیط پیرامون ناشی از عوامل طبیعی و یا فعالیت های بشری نظیر اقلام فلزی، مصالح ساختمانی و حفره های پرشده استفاده می شود. در این مقاله سعی شده است با استفاده روش های گرانی سنجی و مغناطیس سنجی به شناسایی ساختارهای زیرسطحی در قسمتی از محوطه باستانی تپه حصار دامغان موسوم به پهنه سفال منقوش، پرداخته شود. به این منظور در یک شبکه منظم مربع مستطیلی داده های میدان گرانی و مغناطیس در محدوده مورد نظر برداشت شد و پس از تصحیحات لازم روی داده های گرانی و مغناطیس مانند رانه دستگاه، تصحیح هوای آزاد، تخته بوگه، توپوگرافی و اصلاحات روزانه، نقشه آنومالی های گرانی و مغناطیس تهیه گردید. بر اساس این نقشه ها موقعیت و محدوده دیواره ها و اتاقک های باستانی شناسایی گردید. سپس با استفاده از فیلترهای روند سطح، مشتق قائم اول و فازی اثر میدان ناشی از آثار باقیمانده از ناحیه ای تفکیک شد. نتایج حاصل از بررسی های انجام شده داده های گرانی و مغناطیس در شناسایی ساختارهای زیرسطحی مانند دیواره ها و اتاقک ها انطباق بالایی با نتایج حاصل از کاوش های انجام شده در دهه های گذشته دارد. با توجه به اینکه عملیات کاوش به روش حفاری هزینه بر، وقت گیر و از همه مهم تر امکان آسیب رساندن به سازه های قدیمی را در بردارد، با استفاده از نتایج بررسی های غیرمستقیم ژئوفیزیکی می توان یک طرح کلی برای کاوش های باستان شناسی به وسیله حفاری طراحی و اجرا نمود تا آثار زیرسطحی کمتر آسیب دیده و حفریات هدفمند باشند.