جامعه شایسته راسکولنیکاف

نقد جامعه شناختی، روان شناختی، زیبایی شناختی، تطبیقی، اخلاقی و تاریخی و سایر شاخه های نقد ادبی، که جای نقد صوری و کلاسیک را گرفته اند، وجود مناسبات تنگاتنگ میان ادبیات و علم و جامعه را اثبات می کند. نمی توان ادبیات را -که به گفته لوکاچ، واقعیات اجتماع را بازتاب می دهد- قائم به ذات دانست، فقط به جنبه های درونی متن ادبی پرداخت و به عوامل بیرونی و فرامتنی، به ویژه گفتمان متن و جامعه، اهمیت نداد. جامعه شناسان جرم را پدیده ای اجتماعی و، از نظر جامعه شناسی، تفسیرپذیر می دانند؛ پدیده ای که به وضعیت و ساخت فرهنگی جامعه بستگی دارد و نمی توان علتی استثنایی برای وقوع آن جست. جرم و مجازات مجرم به عنوان بخشی از حوزه اجتماعی زندگی انسان، از دیرباز از دغدغه های ادبیات بوده است که اندیشمندان آن را نیز نهادی اجتماعی و تابع نظام های اجتماع می دانند. نقد ادبی جامعه شناختی که به فراخور از جامعه شناسی جرم نیز بهره می برد، در بررسی و تحلیل آثار ادبی ای که به مقوله جرم و مجازات آن پرداخته اند، اهمیت بسیاری دارد. مقاله حاضر بر آن است تا از این منظر به یکی از بارزترین آثار ادبی جهان در این حوزه -جنایت و مکافات فیودار داستایفسکی - و دغدغه ها و نظرگاه های جامعه شناختی این نویسنده بزرگ روس بپردازد.