مجله پژوهش های روان شناسی اسلامی
سال دوم شماره 1 (پیاپی 2، بهار و تابستان 1398)

هدف از پژوهش حاضر پیش بینی عوامل‏ صمیمیت بر اساس پای‏بندی به اخلاق اسلامی همسران است. روش پژوهش توصیفی از نوع هم‏بستگی، جامعه آماری زوج های شهرستان بابلسر استان مازندران، حجم نمونه شامل 243 نفر (124 زن و 119 مرد) است که به صورت نمونه گیری خوشه ای انتخاب شدند. شرکت کنندگان به مقیاس صمیمیت (تامپسون و واکر، 1983) و پرسش‏نامه پای‏بندی به اخلاق اسلامی همسران (نظری، 1394) پاسخ دادند. داده ها از طریق تحلیل عامل (به منظور مشخص شدن عامل های صمیمیت) و تحلیل مسیر تجزیه و تحلیل شدند. یافته ها نشان داد که گویه های صمیمیت بر روی 3 عامل احساس های مثبت، به فکر هم بودن و یکی شدن دارای بارهای عاملی معنادار هستند که می توانند 60 درصد از واریانس صممیت را تبیین نمایند. نتایج تحلیل مسیر نشان داد که پای‏بندی به اخلاق اسلامی همسران می تواند عوامل صمیمیت یعنی احساس های مثبت (78/0)، به فکر هم بودن (85/0) و یکی شدن (78/0) را به صورت معناداری پیش بینی نماید. شاخص های برازش نشان داد که مدل تحلیل مسیر از برازش قابل قبول برخوردار است.

علم یا فن فقه به بررسی رفتارهای گوناگون انسان از جهت انطباق یا عدم انطباق آن با شریعت اسلامی می‏پردازد. یکی از موضوع‏های اجتماعی که لزوم بررسی فقهی را طلب می‏کند، مشاوره و درمان‏گری روان‏شناختی است. فرایند مشاوره از مراحل و اجزاء گوناگونی تشکیل شده و اهمیت بررسی فقهی کلیت، مراحل و فرایندهای آن در فضای جامعه اسلامی قابل انکار نیست. خودافشایی (self cluser) از جمله موضوع‏های مهم در فرایند مشاوره و درمان‏گری حرفه‏ای به شمار می‏رود. در مقاله حاضر به موضوع‏شناسی و بررسی استدلالی حکم فقهی خودافشایی، بر اساس ادله شرعی و عقلی پرداخته‏ایم. نتیجه پژوهش نشان می‏دهد خودافشایی در مقام مشاوره و درمان، عقلا و شرعا مجاز، بلکه در موارد خاصی واجب است و دلایلی که به سود حرمت یا کراهت آن ممکن است اقامه شود ضعیف است. هم‏چنین اثبات شد خودافشایی باید در محدوده موضوع‏های مرتبط با مشاوره و درمان بوده تشخیص مقدار و چگونگی آن بر عهده مشاور و درمان‏گر است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه‏ی هوش هیجانی و مولفه‏های آن با کارآمدی خانواده طلاب خواهر متاهل شاغل به تحصیل در جامعه المصطفی العالمیه صورت گرفت. روش پژوهش از نوع هم‏بستگی و جامعه آماری کلیه طلاب زن متاهل المصطفی بود. با استفاده از روش نمونه‏گیری تصادفی، 225 نفر از طلاب مجتمع آموزش عالی بنت‏الهدی در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی‏ارشد و دکتری در سال تحصیلی 1396 انتخاب شدند. برای انجام این پژوهش از دو پرسش‏نامه کارآمدی خانواده و پرسش‏نامه هوش هیجانی بار آن استفاده شد. داده‏ها با استفاده از روش‏های آماری ضریب هم‏بستگی پیرسون، تحلیل رگرسیون خطی و سایر شاخص‏های آمار توصیفی تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد بین نمره کل کارآمدی خانواده و هریک از شاخص‏های بینشی، حقوقی و اخلاقی آن با هوش هیجانی هم‏بستگی رابطه مثبت معنادار (518/0=r) وجود دارد. مولفه های بین فردی، خلق عمومی و مدیریت استرس، کارآمدی خانواده را به طور معنادار پیش‏بینی می‏کنند. این سه متغیر در مجموع 4/31 درصد از کارآمدی خانواده آزمودنی‏ها را پیش‏بینی می‏کنند. نتایج نشان داد هوش هیجانی به عنوان پیش‏بینی کننده کارآمدی خانواده عمل می‏کند. این یافته می‏تواند راه‏گشای سیاست‏گذاری‏های مناسب در زمینه ارایه برنامه‏های مرتبط با ارتقای کارآمدی خانواده در طلاب باشد.

مفهوم شناسی از مباحث پیشینی در هر علمی است؛ تعریف خانواده به لحاظ جایگاه آن و به عنوان موضوعی بین رشته ای از ضرورت و اهمیتی مضاعف برخوردار است. اندیشمندان بر اساس رویکردهای مختلف، تعاریف زیادی از خانواده ارایه داده اند و این پژوهش درصدد است خانواده را بر اساس منابع اسلامی شامل قرآن کریم و روایات تعریف کند. در این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی صورت گرفته است، منابع اسلامی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و هیجده عنصر به عنوان عناصر موثر در تعریف خانواده مورد شناسایی قرار گرفت: «بناء، پیمان زندگی مشترک، دایمی، یک زن و مرد، مسلمان، تمایلات جنسی، فرزندان، فرزند همسر، فرزندخوانده، پدربزرگ-مادربزرگ، آرامش، محبت، احساس مسئولیت، مسکن واحد، مدیریت مرد، تامین معیشت، محافظت وپرورش». روایی محتوای عناصر مذکور توسط نه کارشناس متخصص در علوم اسلامی مانند روان‏شناسی، کلام، قرآن، حقوق، ادیان، تاریخ و سیره» هستند سنجیده شد؛ از این میان دلالت مستندات بر شانزده عنصر مورد تایید کارشناسان قرار گرفت و دلالت مستندات بر دو عنصر «دایمی» و «فرزندخوانده» کافی تشخیص داده نشد. بر اساس مولفه های به دست آمده از منابع اسلامی تعریف خانواده به شرح زیر است: «خانواده بنایی است که با پیمان زندگی مشترک یک زن و مرد مسلمان بنا نهاده می‏شود و بر اساس آن غالبا زن و مرد با فرزندان و گاهی فرزند همسر، پدر و مادربزرگ در مسکنی واحد و در فضایی همراه با آرامش و محبت، تحت مدیریت و تامین معیشت مرد زندگی می کنند؛ زوجین نسبت به نیازهای هم به ویژه نیاز جنسی مسیول و برای سایرین نقش محافظتی و پرورشی دارند.»

امروزه، بهزیستی روان‏شناختی به طور فزاینده ای مورد توجه متخصصان روان‏شناسی و علوم اجتماعی قرار گرفته و در فرهنگ ها و نمونه های مختلف، مطالعات گسترده ای روی ابعاد، مولفه ها و همبسته های آن انجام شده است. هدف این تحقیق نقش واسطه ای خودمهارگری در رابطه‏ی بین دین‏داری و بهزیستی روان شناختی است. برای انجام این تحقیق 224 نفز از دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه‏های پردیس فارابی و دانشگاه آزاد پردیسان شهر قم به پرسش‏نامه‏های خودمهارگری تانجنی، مقیاس بهزیستی روان‏شناختی ریف و پرسش‏نامه‏ی سنجش نگرش مذهبی خدایاری‏فرد پاسخ دادند. رابطه‏ی بین متغیرها با استفاده از ضریب هم‏بستگی و رگرسیون خطی بررسی شد. برای بررسی نقش میانجی خودمهارگری از تحلیل مسیر و ضریب سوبل استفاده شد. بر اساس یافته‏های تحقیق، میان هر سه متغیر دین‏داری، بهزیستی روان‏شناختی و خودمهارگری رابطه مثبت وجود داشت. هم‏چنین تحلیل ها نشان داد 54/38 درصد از رابطه دین‏داری و بهزیستی روان‏شناختی از طریق خودمهارگری قابل پیش‏بینی است. نتایج این تحقیق نشان می دهد دین‏داری، به شیوه خاص خود، از طریق ارتقاء خودمهارگری قادر است بهزیستی روان‏شناختی افراد را افزایش دهد.

پژوهش حاضر، با هدف بررسی عوامل موثر در شکل‏گیری شخصیت و ساختار آن در آثار و اندیشه های امام خمینی رحمه الله علیه به روش توصیفی- تحلیلی آن‏جام شد. برای دست یابی به اهداف پژوهش کتاب های شرح حدیث جنود عقل و جهل، شرح چهل حدیث، تعلیقه علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، آداب الصلوه، سرالصلوه‏‏، انوارالهدایه فی التعلیقه علی الکفایه، طلب و اراده، صحیفه امام، شرح دعای سحر و تقریرات درس فلسفه امام خمینی مورد بررسی قرار گرفت. یافته های پژوهش نشان داد: الف) انسان موجودی دو ساحتی متشکل از نفس و بدن است و فطرت، عقل، جهل، قلب و اختیار اجزای تشکیل دهنده‏ی نفس هستند، فطرت؛ ساخت روانی اولیه ی نفس و پایه ی اصلی شکل‏گیری شخصیت است. قلب عنصر مرکزی فطرت می باشد و توجه به عالم غیب و طبیعت دو کارکرد آن هستند که تحت تاثیر عقل، جهل و اختیار، پایه ی سلامت و اختلال شخصیت می باشند.، ب) کیفیت و کمیت به فعلیت رسیدن استعدادهای فطری تحت تاثیر عقل، جهل و اختیار، زمینه‏ی پیدایش شخصیت و تفاوت های فردی است، ج) اشتغالات مادی و نفسانی، توجه قلب به مادیات و استفاده ی نامطلوب از عقل و اختیار مهم ترین موانع فعلیت استعدادهای فطری و زمینه ی شکل گیری بیماری روانی و تیپ های ناسالم شخصیت هستند، د) در کنار وراثت و محیط، مهم ترین عامل شکل گیری شخصیت، اختیار انسان است که کیفیت و کمیت استفاده از آن در افراد متفاوت است، ه) خانواده به ویژه مادر نقش بسیار مهمی در شخصیت انسان دارد. کیفیت تعامل مادر با فرزند؛کیفیت شیر دادن، حالات روحی مادر، حضور او در کنار کودک و ابراز محبت مهم ترین عوامل دخیل در شخصیت کودک هستند و جدایی کودک از مادر و افراط و تفریط در محبت، زمینه ی بسیاری ازاختلالات روانی- رفتاری بشر است، و) بعد از خانواده، نقش تربیتی مدرسه، محیط آموزشی، مربی، محیط اجتماع، نوع حکومت و فرهنگی که بر جامعه حاکم است در تربیت و شخصیت افراد موثر می‏باشند. ز) ساختار شخصیت بر اساس مفهوم «نفس» و اجزای تشکیل دهنده‏ی آن تبیین شده است.