نشریه مطالعات ایرانشناسی
پیاپی 21 (تابستان 1400)

پیچیدگی نظام اجرایی و اداری کشور، استحکام پایه های فرمانروایی صفویه در داخل مرزهای ایران و سپس دفاع از این مرزها در برابر ازبکان و عثمانیان، از مسایل مهم دوره آغازی صفویان است. از آغاز سلطنت شاه طهماسب اول آن اخالص دیرین به شاه کمکم رو به زوال رفت. شاه طهماسب با انتخاب زبدهترین جوانان کشور، ارتشی دایمی از پنج هزار نفر تشکیل داد که به آنها قورچی میگفتند. قورچیان شاه طهماسب را در جبهه شرق و غرب یعنی اوزبکان و عثمانیها یاری رساندند. بنابراین، مسئله اصلی پژوهش حاضر آن است که عملکرد نظامی قورچیان در قبال ارتش صفوی در دوره شاه طهماسب چیست و نتایج آن بر حکومت صفویه چه تاثیری داشته است. این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی انجام میپذیرد. یافته های پژوهش حاضر نشان میدهد تاثیر قورچیان بر پیشرفتهای نظامی در دوره شاه طهماسب اول صفوی به صورت چشمگیری است.

کشاورزی یکی از کهن ترین و بنیادیترین فعالیتهای زیستی اجتماعی بشر بوده و افزون بر آنکه موجبات گشایش و آسایش معاش او را فراهم می آورده، در شکل گیری و ظهور پدیده های مهم دیگری، از جمله شهرنشینی، دادوستد و بازرگانی نیز تاثیرات بسزایی داشته است. همچنین اهمیت کشت و زرع در باورهای عامه اقوامی که بیشتر از این راه امرار معاش مینمودهاند، چنان بوده که باعث شده در تمام مراحل کشاورزی- کاشت، داشت و برداشت- تعدادی باور و آیین به وجود آید که معموال صبغهای اساطیری دارند. این مقاله به دنبال پاسخ به این پرسشهاست: فرهنگ زراعی اقوام ایرانی- خاصه قوم لر- با اسطوره ها چه ارتباط و نسبتهایی با یکدیگر دارند؟ نمودهای اساطیری این آیین کدامند و چگونه میتوان آنها را رمزگردانی کرد؟ نتایج حاصل از این مقاله نشان داده است که ارتباط تنگاتنگی میان فرهنگ زراعی قوم لر و اسطوره ها وجود دارد. ر اشکستن و آهن بر خرمن زدن چنانکه برای نمونه، دو مورد از نمادهای اساطیری این آیین - ب - شرح داده شد و این نمودها و نسبتها ارتباط فرهنگ زراعی با اساطیر را روشن ساخته است. روش تحقیق در این مقاله به صورت توصیفی - تحلیلی بوده؛ شیوه گردآوری اطالعات تحقیق بر پایه منابع کتابخانه ای بوده است. البته ذکر این نکته ضرورت دارد که در بخشهایی از متن منبعی برای محتوای ارایه شده بیان نشده به دلیل آنکه برخی مطالب مقاله برای نخستین بار به نگارش در آمده و پیش از آن در هیچ منبعی اشارهای به آنها نشده و حاصل پژوهشهای میدانیست.

در نخستین فصل از بررسیهای باستان شناسی دهستانهای دربگنبد و بلوران در شمالغرب شهرستان کوهدشت، دوازده زیستگاه متعلق به دوره مس و سنگ شناسایی شده است. به منظور مطالعه و بررسی زیستگاه های شناسایی شده، آگاهی یافتن از نوع فرهنگهای مسسنگی منطقه بررسی و چگونگی شکل گیری زیستگاه ها و عوامل تاثیرگذار در پراکنش زیستگاه های دوره مسسنگی، یافته های حاصله از بررسی میدانی در سه دوره مس و سنگ قدیم، میانی و جدید دسته بندی و سپس تجزیه و تحلیل شده اند. مطالعات اولیه نشان می دهد که شروع شکل گیری برخی از زیستگاه ها از دوره مس و سنگ قدیم بوده و تا دوره های بعدی نیز ادامه یافته است. در دوره مس و سنگ میانی افزون بر افزایش تعداد استقرارها تغییراتی در الگوی پراکنش آنها و رواج زندگی رمهگردانی و عشایری در منطقه مشاهده میشود. همچنین همزمان با دوره مس و سنگ جدید در هزاره 4 پ.م با توجه به شکل گیری فرهنگهای فرامنطقه ای در مناطق همجوار کوهدشت تاثیر و تاثراتی از فرهنگهای جنوبی افزون بر زاگرس میانی نیز مشخص میشود.

داده های تاریخی بسیاری درباره سیر تحول موقعیت جغرافیایی و نیز احوال برج و باروی شهر سوق الجیشی قزوین موجود است که با بررسی و مطابقت آنها با محدوده های فعلی شهر، حدود و موقعیت تاریخی آن قابل ترسیم است. نکته قابل توجه دوقلو بودن حصار پیرامونی شهر است، به خصوص آنکه با به فراموشی سپرده شدن و تخریب بقایای حصار اولیه و ثانویه در اطراف شهر تاکنون این مسئله مسکوت مانده است. در این مقاله کوشش شده است تا با گردآوری داده های توصیفی زمانبندی شده تاریخی و نیز مقایسه آنها با شواهد باستان شناختی و داده های میدانی، حدود و جانمایی حصار شهر در ادوار مختلف و به ویژه در سده هفتم ه.ق ترسیم شود. این پژوهش با بهره گیری از روش تحلیلی-تاریخی و همچنین با جمع آوری و بررسی داده های میدانی به بررسی سیر تاریخی حصار و باروی قزوین پرداخته است. در این راستا میتوان نتیجه گرفت حصار و حدود شهر قزوین از موقعیتی دوقلو برخوردار بوده است. همچنین با بازخوانی و مقایسه دو نسخه از تاریخ گزیده مستوفی حدود و جغرافیای تاریخی قزوین ارایه شده که احتماال تاریخ نویسان محلی در شناسایی دیه نرجه و ابهررود در جغرافیای تاریخی قزوین دچار اشتباه شده اند و این دو موقعیت جغرافیایی نه در منطقه تاکستان قزوین بلکه دو موقعیت کمتر شناخته شده در اطراف خود شهر قزوین است.

در بسیاری جوامع، منسوجات نقش حیاتی در زندگی اجتماعی، اقتصادی و مذهبی ایفاء کردهاند. پیشینه بافندگی در ایران به هزاره های پیش از میلاد میرسد، همچنین شیوه تولید و نقوش منسوجات، خود منبع مهمی برای شناخت شرایط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و جغرافیایی هر منطقه ای از ایران است. بیشک اعتقادات مذهبی هر ملتی در بسیاری از مظاهر زندگی معنوی و مادی آنها نمود مییابد و هر جامعه ای به نحوی خاص عقاید مذهبی خود را با اشکال و رموز مختلف بر روی آثار مختلف پیرامون خود منعکس میسازد. از آن جایی که تاثیرپذیری یک دوره از دوره ای دیگر همواره جزء مباحثی است که به یافته های تاریخ هنر و فلسفه هنر کمک میکند، بنابراین، در این پژوهش سعی در ردیابی عناصر نقوش منسوجات دوره هخامنشی و ساسانی با توجه به کیفیت فرمی و محتوایی آنها، در منسوجات دیگر دوره درخشان فرهنگ و هنر ایران، یعنی دوران طلایی صفوی شده است که به عنوان دوره اوج درخشش هنر پارچه بافی ایران به شمار میرود. دسته بندی کلی نقوش گواه آن است که نقشها در دوران هخامنشی، ساسانی و عصر صفوی به طور وضوح به دو گروه تجریدی و نقوش واقع گرایانه قابل بازشناسی و تفکیک هستند. این پژوهش به بررسی علمی، نماد شناسانه و تطبیقی نقوش منسوجات در دوران هخامنشی و ساسانی پرداخته و با ذکر مقایسهای عناصر با یکدیگر به تاثیرپذیری عصر صفوی از این نقوش اشاره کرده است.

درآمد حاصل از گردشگری سهم بزرگی از درآمدهای ملی و یکی از اصلی ترین شیوه های معرفی فرهنگ ملتهاست. هتلها ویترین تمام نمای فرهنگی و بازتاب دهنده سلیقه های گوناگون هستند و کسب موفقیت در این صنعت به کیفیت ارایه خدمات، سبک طراحی و همچنین چگونگی تامین نیازهای میهمانان هتل بستگی دارد. از این رو با توجه به ظرفیتهای طراحی صنعتی، پژوهش حاضر با تمرکز بر طراحی میز پذیرش اداره رسیدگی به امور میهمانان به ویژه در هتل اسپیناس با رویکرد تاریخگرایی هنر دوره ساسانی و با هدف معرفی هنر ایران باستان تدوین شده است. این پژوهش توصیفی-تحلیلی و از نظر هدف در ردیف پژوهشهای کاربردی است. بنابراین، با تحلیل داده ها مشخص شد سبک طراحی، تنوع خدمات و مدیریت هتل از بیشترین اهمیت برخوردار هستند. همچنین یافته های پژوهش حاکی است، کارایی، کارآمدی، ایمنی، بازخورد کاربران، هماهنگی، فراخوانی احساس و تاریخگرایی فرهنگی مورد توجه ویژه میهمانان هتلهاست.