نشریه پدافند غیر عامل و امنیت
پیاپی 39 (تابستان 1401)

مهم ترین وظیفه هر نظام، حفظ امنیت و موجودیت جامعه و دفاع از آن در برابر تهدیدات پیش روست. این موضوع برای جامعه اسلامی، علاوه بر تکلیف ملی، یک حکم شرعی محسوب می شود؛ به ویژه اینکه جامعه اسلامی به دلیل اتکا بر مبانی چون نفی سلطه و حفظ عزت اسلامی، از ابتدای پیدایش تا زمان حاضر با هجوم کفر و استکبار روبه رو بوده است . این امر نیازمند تدوین سیاست دفاعی همه جانبه است که از آزمون وخطاهای بشری به دور باشد. از منابع مهم در این زمینه، رجوع به قرآن کریم است که اصلی ترین منبع استنباط احکام محسوب می شود. در این پژوهش با نگاه توصیفی تحلیلی، به بررسی آیه شصت سوره انفال می پردازیم و در پی اثبات این فرضیه هستیم که این آیه علاوه بر یک دستورالعمل کلی، در مقام بیان یک سیاست دفاعی است. در این آیه، بازدارندگی به عنوان هدف مطرح می شود؛ اما نوع این بازدارندگی با آنچه در عرصه بین الملل تحت این عنوان مطرح می شود، متفاوت است. این بازدارندگی از آمادگی و اسباب آن ناشی می شود که در بسیاری موارد بین امکانات جامعه اسلامی و دشمن تفاوت وجود دارد؛ جبران این شکاف از طریق پدافند غیرعامل است که یکی از مصادیق «قوه» محسوب می گردد و مولفه های آن مانند پدافند اقتصادی و فرهنگی از لوازم تحقق بازدارندگی همه جانبه مدنظر آیه یادشده محسوب می شود.

امروزه تهدیدات هواپایه، مهم ترین تهدید نظامی جمهوری اسلامی ایران محسوب می گردد و آسمان، عرصه این کارزار است؛ بنابراین، پایش تمام وقت آسمان، از ضروریات پدافند هوایی است که توسط رادارهای تحت فرماندهی نپاجا انجام می گردد. با توجه به نقش اساسی سامانه های راداری در کشف اهداف پرنده، رشد سریع تهدیدات هوایی و نقش سرعت عمل در جنگ های آینده، آماده بودن سامانه های رادار زمینی، از اهمیت بسزایی برخوردار است.این پژوهش ازنظر هدف کاربردی و با روش موردی - زمینه ای و جمع آوری اطلاعات آن به دو روش کتابخانه ای و میدانی انجام شده است. در روش کتابخانه ای از طریق مطالعه اسناد و مدارک و در روش میدانی از ابزارهایی چون مصاحبه و پرسش نامه استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش را تعداد 54 نفر از کارکنان شاغل در مجموعه آماد و پشتیبانی و مراکز دپوی تعمیراتی نپاجا تشکیل داده است. در ادامه داده های تحقیق، از روش آمار توصیفی (تنظیم جداول و نمودارهای توصیفی) و با استفاده از نرم افزار SPSS تجزیه وتحلیل شد و نهایتا به رتبه بندی عوامل موثر و بااهمیت پرداخته شده است.یافته های این پژوهش نشان می دهد که ازجمله سازوکارهای ارتقای آمادگی فنی سامانه های رادار زمینی نپاجا در بعد نگهداری، به ارتقای فرهنگ نگهداری، تامین و پشتیبانی به موقع منابع مالی، مواد مصرفی، قطعات یدکی، تجهیزات و ابزارآلات می توان اشاره کرد؛ همچنین در بعد تعمیرات نیز توسعه، تجهیز، استانداردسازی و ایمن سازی فضاها و کارگاه های بخش تعمیرات و تامین و پشتیبانی به موقع مواد مصرفی و قطعات یدکی، بیشترین اثرگذاری را در افزایش آمادگی فنی سامانه های راداری نپاجا دارد.

سواحل مکران از مزیت های نسبی گسترده ای برخوردار است و در تصمیم گیری های کلان ملی و فراملی، نقش پررنگی در مقیاس منطقه ای به خود گرفته است. نیروی دریایی راهبردی که ماموریت دفاع در عمق دریای عمان را عهده دار شده است؛ توان آن را دارد، به عنوان محوریت انسجام ترجمان های دریایی کشور در بستر اقتصاد دریا-پایه در طول سواحل مکران را مهیا نماید؛ ازاین رو این پژوهش با هدف تبیین نقش نداجا در توسعه سواحل دریایی مکران و تاثیر آن بر امنیت اقتصادی جنوب شرق کشور انجام شده است.روش تحقیق در این پژوهش ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر ماهیت، داده آمیخته است. روش نمونه گیری در بخش کیفی به صورت هدفمند و ابزار گردآوری داده ها مصاحبه نیمه ساختاریافته بوده که برحسب اشباع داده با تعداد 7 نفر از خبرگان و کارشناسان نداجا که دارای سوابق عملیاتی بودند، انجام شد. در بخش کمی، جامعه آماری پژوهش متشکل از افسران ارشد نداجا (دارای سابقه خدمت در مناطق عملیاتی به تعداد 186 نفر از طریق نمونه گیری تصادفی ساده) است. روش تحلیل داده ها از طریق تحلیل محتوا به وسیله نرم افزار آماری smart pls انجام پذیرفت و بر همین اساس تعداد 22 شاخص برای نقش های نداجا و 13 شاخص برای توسعه سواحل مکران و 9 شاخص برای امنیت اقتصادی در بخش کیفی تحقیق شناسایی گردید.نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که نقش های نداجا بر توسعه سواحل مکران تاثیر مثبت و معنی دار دارد. این در حالی است که توسعه سواحل مکران بر امنیت اقتصادی نیز تاثیر مثبت و معنی داری داشت.

امنیت فرودگاه از جنبه های مختلف برای دولت ها حایز اهمیت است. فرودگاه یکی از ستون های اصلی صنعت هوانوردی است و بیشترین تاثیر مستقیم را بر اقتصاد حمل ونقل هوایی دارد و نشان دهنده رشد اقتصادی، فرهنگی و میزان رفاه یک کشور است. با توجه به مداخله های غیرقانونی گسترده و چالش های امنیتی فرودگاه ها، بررسی طرح ها و تدابیر مختلف، برای ارتقای امنیت فرودگاه ها مبتنی بر فناوری های نوین لازم و ضروری است. در این پژوهش به شناسایی و اولویت بندی راهکارهای ارتقای امنیت فرودگاه ها با استفاده از فناوری های نوین پرداخته شده است. روش پژوهش به این صورت است که ابتدا با مطالعات اسناد و ضمایم سازمان بین المللی هواپیمایی کشوری و مرور مبانی نظری و پیشینه، چالش ها و راهکارهای موجود شناسایی و سپس با کمک روش توصیفی-پیمایشی مبتنی بر نظرات خبرگان دانشگاهی و صنعت هوانوردی به شناسایی و اولویت بندی راهکارهای شناسایی شده، پرداخته شد. ابزار اصلی گردآوری داده ها پرسش نامه است. روایی پرسش نامه با استفاده از روایی محتوایی و صوری و نیز پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ مقدار 87/0 محاسبه و تایید شده است. ابزار تحلیل داده ها نرم افزار EXCEL و SPSS است. با توجه به نرمال نبودن داده ها در بخش تحلیل استنباطی از آزمون های آماری ناپارامتریک (آزمون دوجمله ای) و برای بررسی تفاوت اولویت متغیرها از آزمون فریدمن استفاده شد. نتایج پژوهش راهکارهای مهم و اولویت دار این عرصه را مشخص کرد. بر این مبنا، مهم ترین راهکار شناسایی شده، فناوری تشخیص چهره برای تایید هویت افراد و مهم ترین چالش امنیت فرودگاه ها تغییر در سبک و روش تروریست ها است. اولویت بندی راهکارها می تواند معیارهایی برای تصمیم گیری مدیران ارشد امنیتی فرودگاه ها باشد

وابستگی شدید و نیاز فزاینده جهان به منابع انرژی، پرداختن به مباحث مرتبط را به مزیت رقابتی کشورها تبدیل کرده است. مسایلی نظیر محدودیت ذخایر نفتی و سایر سوخت های فسیلی، باعث شده که جهان در تکاپوی گذر از تنگنای انرژی به منابع تجدیدشونده؛ به ویژه انرژی خورشیدی چشم بدوزد. تولید برق با استفاده از انرژی خورشیدی در سراسر جهان به سرعت در حال گسترش است و با توجه به مزایای مختلف آن، در بخش های نظامی نیز مورداستفاده قرارمی گیرد. از سویی دیگر، امروزه آسیب رسانی به زیرساخت های تامین انرژی نظیر قطع برق از سوی گروه های تروریستی و دولت های متخاصم به عنوان یک تاکتیک نظامی و راه کار واردکردن ضربه استفاده شود؛ بنابراین، قبل از ایجاد زیرساخت های لازم و استفاده از انرژی خورشیدی بایستی تهدیدات و ضعف های احتمالی بررسی شود. در این پژوهش برای «تعیین الزامات استفاده از انرژی خورشیدی در اماکن نظامی در شرایط بحران» از رویکرد آمیخته (کیفی و کمی) استفاده شده است. این پژوهش ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر روش، موردی- زمینه ای است و برای گردآوری اطلاعات، از مطالعات کتابخانه ای و تحقیقات میدانی استفاده شد. ابزارهای گردآوری اطلاعات، متن خوانی، مصاحبه و پرسش نامه بوده است. ابتدا با بررسی منابع کتابخانه ای، فرم مصاحبه تهیه گردید و طی مصاحبه ای عمیق با نخبگان حوزه تحقیق (10 نفر)، الزامات استفاده از انرژی خورشیدی در اماکن نظامی در شرایط بحران در دودسته الزامات بیرونی، ناظر بر تهدیدات و الزامات درونی، متناسب با نقاط ضعف، طبقه بندی گردیدند. بعد از جمع آوری نظرات خبرگان و تحلیل کیفی مصاحبه ها و تلفیق مطالب گردآوری شده، پرسش نامه نهایی طراحی شد. در پرسش نامه نهایی، تهدیدات (مولفه های بیرونی) در قالب 7 مولفه و 30 الزام و نقاط ضعف (مولفه های درونی) نیز در قالب 5 مولفه و 12 الزام مطرح گردید. پرسش نامه نهایی در اختیار 65 نفر از کارشناسان مرتبط با موضوع قرا گرفت و همه جامعه آماری به عنوان جامعه نمونه مورداستفاده قرار گرفت. روایی پرسش نامه صوری و با تایید خبرگان حوزه پژوهش تحصیل شد و پایایی پرسش نامه ها بر اساس آلفای کرونباخ کسب گردید. نتایج تجزیه وتحلیل سوالات پژوهشی نشان داد که پرسش شوندگان معتقدند 79.2 تهدیدات، 85.4 نقاط ضعف، 87.22 الزامات بیرونی و 89 الزامات درونی استخراج شده، در حد زیاد و خیلی زیاد بر استفاده از انرژی خورشیدی در اماکن نظامی در شرایط بحران موثر هستند. هرکدام از فرضیه های پژوهشی با استفاده از آزمون خی دو مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند و با استفاده از آزمون فریدمن، مشخص گردید که «بمباران هوایی»، «حملات موشکی» و بعد از آن ها «بمب های الکترومغناطیسی» جدی ترین تهدیدات سامانه انرژی خورشیدی در اماکن نظامی هستند و مهم ترین نقاط ضعف سامانه خورشیدی نیز به ترتیب «احتیاج به هزینه اولیه نسبتا زیاد»، «نبود دانش و تجربه استفاده در آجا»، «ناپایداری برق تولیدی»، «مشکلات جانمایی» و «آسیب پذیری در برابر شرایط مختلف آب و هوایی» احصا گردیدند. متناظر با تهدیدات و نقاط ضعف احصاء شده، الزامات (راهکارهای مقابله ای) نیز استخراج و اولویت بندی شدند.