فائزه سراجی
-
یکی از مهم ترین انواع سفال های اوایل دوران اسلامی، در ایران، سفالینه های گلابه ای منقوش است که در قرون سوم و چهارم هجری قمری به ویژه در عصر سامانیان در ایران توسعه و گسترش یافته است. در این پژوهش به منظور شناخت فنون پوشش گلی در این سفالینه ها و شناسایی ترکیب شیمیایی گلابه و رنگدانه های به کار رفته در آنها، تعدادی از نمونه های تاریخی سفالینه های گلابه ای منقوش مکشوفه از سیستان به شیوه های مختلف آزمایشگاهی، شامل: بررسی میکروسکوپی، آزمون نقطه ای، آنالیز به روش SEM-EDS وXRD مورد مطالعه قرار گرفت. این مطالعات آزمایشگاهی، نشان داد که در تهیه گلابه از دوغاب گل رس غنی از آلومینیم که آمیخته با ترکیبات سرب بوده، استفاده شده است و برای نقوش سفالینه ها و رنگ های طیف قرمز تا قهوه ای تیره از گل اخرای حاوی اکسید آهن مخلوط با اکسید منگنز و برای رنگ سبز، از رنگدانه سبز خاکی استفاده شده بود. علاوه بر این، مشخص شد که با توجه به آنالیز ترکیب کانی شناختی بدنه سفالینه ها، این سفالینه ها و تزیینات آن در دمایی در حدود 900-850 درجه سانتی گراد پخت داده شده اند.
کلید واژگان: سفال گلابه ای منقوش, آنالیز سفال, رنگدانه, سیستان, SEM-EDSOne of the most important types of pottery of the early Islamic era in Iran is the Slip-painted pottery that was developed and expanded in Iran in the third and fourth AH, especially in the Samanid period. In this research, to understand the techniques of slip coating in this pottery and to identify the chemical composition of slip and the pigments used in them, some historical samples of Slip-painted pottery found from Sistan were studied in various laboratory methods, including microscopic study, spot test, and Analysis by XRD and SEM-EDS method. These laboratory studies showed that clay slurry mixed with Lead compounds was used in the preparation of slip, and it was used for pottery motifs and paints spectrum from red to dark brown from ocher clay containing iron oxide mixed with manganese oxide and for green color, the earthy green pigment. In addition, it was found that according to the analysis of the mineralogical composition of the pottery bodies, they were fired at a temperature of 850-900 degrees Celsius</em>.
Keywords: Slip-painted pottery, Pottery analysis, Pigment, Sistan, SEM-EDS -
دشت سیستان یکی از مهم ترین مراکز باستانی و تاریخی شرق و جنوب شرق ایران در دوران پیش از تاریخ و دوران اسلامی است که پژوهش های اندکی برای شناخت پیشینه تاریخی و فرهنگی آن انجام شده است. در این پژوهش بدنه شش قطعه از سفالینه های گلابه ای منقوش متعلق به دشت سیستان با هدف شناسایی ساختار و ترکیب کانی شناختی آن ها به روش های مختلف آزمایشگاهی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است تا تکنیک ساخت و منشاء آن ها شناسایی گردد. برای این منظور از روش های مختلف آزمایشگاهی، همچون پراش پرتوی ایکس (XRD)، پتروگرافی مقاطع نازک و میکروسکوپ الکترونی روبشی مجهز به طیف سنج پراکنش انرژی پرتوی ایکس (SEM-EDS) استفاده شده است. مطالعه ساختاری بدنه سفالینه ها نشان داد که تمامی نمونه ها از نظر ساختار و ترکیب کانی شناختی تقریبا مشابه اند. ازسوی دیگر، نبود فازهای کانی شناختی دمای بالا و حضور برخی از فازهای ویژه، گویای آن بود که سفالگران دوران اسلامی برای پخت این سفالینه ها از دمای متوسطی حدود 850 تا 900 درجه سانتیگراد استفاده نموده اند. با توجه به فازهای شناسایی شده در بدنه سفال ها و داده های حاصل از آنالیز عنصری به نظر می رسد که در تهیه گل سفالگری این آثار سفالی از خاک های رس سرخ رنگ استفاده شده که همین امر موجب گشته است با پخت سفالینه ها در شرایط اکسیداسیون، رنگ خمیره آن ها قرمز شود. با توجه به تعداد محدود نمونه های کشف شده از این نوع سفال در این منطقه و عدم همخوانی ترکیب کانی شناختی و عناصر تشکیل دهنده بدنه این سفال ها با ساختار و ترکیب زمین شناختی منطقه دشت سیستان، به نظر می رسد که احتمالا این نمونه های سفالی وارداتی است.
کلید واژگان: دشت سیستان, سفال گلابه ای منقوش, آنالیز سفال, مطالعه ساختاری, پراش سنجی, پتروگرافی.The Sistan plain is one of the most important ancient and historical centers in the east and southeast of Iran in the pre-historic and Islamic eras and little research has been done to understand its historical and cultural background. In this research, the bodies of six shreds of Slip-painted pottery belonging to the Sistan plain have been studied and investigated to identify their structure and mineralogical composition by various laboratory methods to identify their manufacturing technique and origin. For this purpose, various laboratory methods have been used, such as X-ray diffraction (XRD), thin section petrography, and Scanning electron microscope in combination with energy-dispersive X-ray microanalysis ((SEM-EDS). The structural study of the pottery body showed that all samples are similar in terms of structure and mineralogical. On the other hand, the absence of high-temperature mineralogical phases and the presence of some special phases indicated that the potters of the Islamic era used an average temperature of about 850 to 900 degrees Celsius to fire this pottery. According to the phases identified in the body of the pottery and the data obtained from the elemental analysis, it seems that red clays were used in the preparation of the clay of these pottery works, which caused the pottery to be fired. In oxidation conditions, the color of their paste becomes red. Considering the limited number of samples of this type of pottery discovered in this region and the incompatibility of the mineralogical composition and the elements that make up the body of this pottery with the structure and geological composition of the Sistan plain region, it seems that this is probably imported clay samples.
Keywords: Sistan plain, Slip-painted pottery, Analysis of pottery, Structural study, XRD, Petrography.
- در این صفحه نام مورد نظر در اسامی نویسندگان مقالات جستجو میشود. ممکن است نتایج شامل مطالب نویسندگان هم نام و حتی در رشتههای مختلف باشد.
- همه مقالات ترجمه فارسی یا انگلیسی ندارند پس ممکن است مقالاتی باشند که نام نویسنده مورد نظر شما به صورت معادل فارسی یا انگلیسی آن درج شده باشد. در صفحه جستجوی پیشرفته میتوانید همزمان نام فارسی و انگلیسی نویسنده را درج نمایید.
- در صورتی که میخواهید جستجو را با شرایط متفاوت تکرار کنید به صفحه جستجوی پیشرفته مطالب نشریات مراجعه کنید.