فهرست مطالب fereshteh ahikhteh

تمایل به خنده و استهزا، چه در قاب نمایش های کمدی و چه در بافت آثار مضحک، قدمتی دیرینه دارد. تجربیات مجریان این حوزه، تاثیرات وافری روی اندیشه های عمومی و سبک زندگی مردمان داشته است که در قرون اخیر، نظریه پردازان از زاویه های متنوع، فلسفه کارکرد آن را مورد بررسی قرار داده اند. شاخص ترین نظریه پردازی نقد در این زمینه، مصداق حلقه مرکزی «منطق گفت وگویی» باختینی است که بر مدار بازی همسویگی چندزبانی استوار بود و بعد از رمان، بر گفتمان و مکالمه گری گونه های طنز اجتماعی و ادبی چون «کارناوال»، «نقیضه» و... پیاده شد. در این بازی، تفسیر و واسازی منطق مکالمه ای چندآوایی با زیرساخت گونه بدخوانی خلاق، بعضی روش های طنزآمیز چون کارناوال و نقیضه بر مبنای انگاره های مشترک، از نظر بهره یابی از اصول مکاتبی چون «فرمالیست روسی» در آشنایی زدایی، «ساختارشکنی فرانسوی» در قطع ارتباط متن با ساختار بهنجار و خیزش «طنز تا خلاقیت» بر مبنای روان شناسی آن، قابل بررسی هستند. نتیجه این بررسی توصیفی- تحلیلی که بر مبنای منابع کتابخانه ای و اینترنتی انجام گرفته، حاکی از آن است که نقیضه های فارسی با اشتراک شاخصه های بینامتنی و وام گیری چندزبانگی کارناوالی، همان کمدی های ادبی هستند که در سطح ادبیات با شکست گفتمان محتوا، زبان یا سبک برداری از نظیره های جدی، سیری صعودی از دامنه طنز به خلاقیت را سپری کرده اند.

در قرن بیستم، مکاتب و نحله های ادبی و زبانی نوینی ظهور کرد و از شراره های مهم آن می توان به نظریه های ادبی فرمالیسم و ساختگرایی اشاره کرد که نظرگاه خود را بر جنبه های صوری متن، عناصر زبانی و سازه های شناور در آن متمرکز کردند و بر ادبیت متن ادبی در گرو تقابل و هم نشینی آن در جریان خیزش عناصر متنی تاکید نمودند. با آنکه نظریه فرمالیسم از مطالعات ادبی قرن بیستم بود و قابلیت خود را بیشتر در توصیف ارزش کاری سازه های زبانی و معماری عناصر فرمالیستی در متون منظوم نشان داده، ولی می توان آن را در تحلیل متون نثر نیز اعمال کرد و ادبیت و جایگاه سازه های زبانی در متن های منثور، به ویژه نثرهای کهن ادبی نیز دیده می شود. هنر دیباچه پردازی، سنتی دیرینه در متون نظم و نثر است که از قرن پنجم با سازوکارهای خاص خود برای جلب توجه مخاطب، با نثری متمایز از نثر متن اصلی کتاب وارد میدان شد. مولفان نثرهای فنی با استفاده از هنرسازه ها و عناصر برجسته زبانی و بلاغی، همچون ساخت ترکیبات تازه، سجع پردازی، جناس، تقابل ها، تضاد، تکرار و تتابع در سطح آوایی، واژگانی و نحوی، سازه ها و ساختارهای چالش انگیز و زیبایی از قدرت نویسندگی خود بر جای گذاشته اند. این مقاله به بررسی مقایسه ای دیباچه چهار متن کهن فارسی (قابوس نامه، کلیله و دمنه، مرزبان نامه و تاریخ جهانگشای جوینی) می پردازد. منظور از مقایسه در اینجا، فرض و در نظر گرفتن امری به نام هنجار یا نرم است که از طریق آن می توان به مصادیق خروج از هنجار در سطح زبانی و سطوح مختلف آوایی، واژگانی، نحوی و کل پیکره متنی رسید و آن ها را بررسی کرد. به اجمال می توان گفت که در بررسی سطح آوایی، جنبه های موسیقایی عموما در متون نثر فنی بیشتر و پررنگ تر از قابوس نامه دیده می شود و در سطح واژگان، کلمات عربی و مترادفات با بسامد فراوان در نثر فنی زیادتر از قابوس نامه به کار رفته اند و از حیث بلاغی نیز تصویرآفرینی ها و تمرکز بیشتر بر تخییل سخن و نوشته در متون نثر متکلف، بیش از قابوس نامه یافت می شود.

حماسه ها بدون درنگ، بازتابی از روند رویدادها، عناصر و موجودات طبیعی و فراطبیعی زندگی بشری هستند. دخالت و همراهی عناصر زنده طبیعت در کنار ادوات حماسی، تصاویر بسیار زیبایی از عظمت روح حماسه ها را منعکس ساخته است. از جمله این عناصر، حضور چشمگیر «اسب» و توصیفات و تصاویر آن در صحنه های مختلف حماسی- رزمی نبردهاست. حماسه شاهنامه بر مبنای اصل حضور خاندان های پهلوانی و ارزش عظیم اسب در کنار عناصر دیگر جنگی، تصاویر زیبایی را از این موجودخلق کرده است. در مقابل، این عنصر با به کارگیری نسبی آن، یکی از نمودهای پرتکرار نمادینه جانوری و ارزش رزمی در لا به لای حماسه جاهلی اعراب، یعنی دیوان عنتره، است. پژوهش حاضر با روش توصیفی– تحلیلی، به بررسی و مقایسه جایگاه اسب و جلوه های آن در دیوان شعری عنتره بن شداد و شاهنامه فردوسی می پردازد. براساس یافته های این پژوهش، توصیفات حماسی اسب و شخصیت پردازی های میدانی آن به همراه قهرمان، در ایجاد توازن قدرت از مهم ترین مضامین مشترک در این دو اثر بوده است؛ با این تفاوت که افق دید عنتره در توصیفات و تشبی هات اسب، نسبت به فردوسی، کوتاه و اشارات او به اصالت نژادی در این گونه توصیفات اندک است.