جستجوی مقالات مرتبط با کلیدواژه "جهاد ابتدایی" در نشریات گروه "علوم قرآن و حدیث"
تکرار جستجوی کلیدواژه «جهاد ابتدایی» در نشریات گروه «علوم انسانی»-
جهاد ابتدایی یکی از مباحث چالش برانگیز در فرهنگ اسلامی به شمار می رود. مفسران قرآن کریم نیز در کنار سایر محققان مسلمان به واکاوی آیات مشعر به جهاد ابتدایی پرداخته و مولفه های مختلف آن را تبیین کرده اند. در این میان می توان دیدگاه های مفسران معاصر را در چهار گروه دسته بندی کرد: بیان نکات کلی آیه و عدم اشاره به حکم کلی جهاد یا انواع آن؛ محدود نمودن حکم جهاد به دفاع. یادکرد از مفاد جهاد ابتدایی و مولفه های آن با تعابیر دیگر؛ به کارگیری اصطلاح «جهاد ابتدایی» و بیان مولفه های آن. آیت الله جوادی آملی معتقد است که جهاد ابتدایی با اینکه در حقیقت به دفاع از حق حیات معنوی انسان بازمی گردد، اما حق جنگ های به ظاهر تهاجمی و ابتدایی برای مسلمانان در عصر غیبت محفوظ است. بر پایه بررسی دیدگاه وی می توان گفت که استکبارورزی کافران و مشرکان، لزوم انگیزه الهی جهادگران، توسعه اسلام براساس عقلانیت و اختیار و لزوم اذن ولی فقیه جامع الشرایط از مهم ترین مولفه های تاثیرگذار در حکم و تبیین زوایای بحث جهاد ابتدایی به شمار می روند. توجه به این نکات پاسخگوی بسیاری از شبهات در زمینه این حکم الهی خواهد بود.
کلید واژگان: جهاد ابتدایی, آیت الله جوادی آملی, حیات انسانی, استکبار ورزی, دفاع مشروعJihadi Ibtidayi is one of the most challenging topics in Islamic culture. Commentators of the Holy Qur'an, along with other Muslim researchers, have studied the verses related to this kind of Jihad and explained its various components. Among these, the viewpoints of contemporary commentators can be classified into four groups: stating the general points of the verse and not referring to the general rule of jihad or its types; Limiting the rule of jihad to defense. Remembering the provisions of the primary jihad and its components with other interpretations. Using the term "Primary Jihad" and explaining its components. Ayatollah Javadi Amoli believes that the primary jihad, although it actually refers to the defense of the right to the spiritual life of man, but the right of apparently aggressive and primary wars is proved for Muslims in the age of ghaybah. Based on his point of view, it can be said that the arrogance of infidels and polytheists, the necessity of divine motivation for jihadists, the development of Islam based on rationality and discretion, and the necessity of the permission of a fully conditioned jurist, are among the most important influencing factors in ruling and explaining the aspects of the Jihadi Ibtidayi discussion. Paying attention to these points will answer many doubts in the field of this divine ruling.
Keywords: Early Jihad, Ayatollah Javadi Amoli, Human Life, Arrogance, Legitimate Defense -
جهاد مبارزه کردن در راه خدا با جان و مال با هدف گسترش اسلام یا دفاع از آن است. جهاد از مسائل مورد توجه در دین اسلام و یکی از مهم ترین وظایف و مسئولیت های فردی و اجتماعی هر مسلمان است. جهاد به دو قسم ابتدایی و دفاعی تقسیم میشود که هر یک دارای آداب و احکام خاصی است. یکی از مسائل مطرح شده در باب جهاد، وجوب و حدود جهاد زن و مرد است. پژوهش حاضر که به روش توصیفی - تحلیلی و گردآوری کتابخانه ای صورت پذیرفته حاکی از آن است که وجوب جهاد ابتدایی مختص مردان است. اگرچه زنان در اموری غیر از میدان نبرد نظیر مشورت، پرستاری، کمک در پشت جبهه و.. میتوانند از فضیلت جهاد بهره مند شوند. اما در وجوب جهاد دفاعی بر همه مسلمانان اعم از زن و مرد شکی نیست و برای دفاع از جان، مال، آبرو و...همگان باید در میدان نبرد حاضر شوند.
کلید واژگان: جهاد, جهاد ابتدایی, جهاد دفاعی, فقه, وجوب -
فصلنامه مطالعات تفسیری، پیاپی 54 (تابستان 1402)، صص 107 -124
موضوع جنگ آغازگرانه در اسلام، از دو جنبه حایز اهمیت است؛ از یک سو، دستاویزی برای گروه های افراطی شده است تا با ترویج خشونت، وجهه اسلام را مشوه سازند و از سوی دیگر، شبهاتی را به ویژه از سوی مستشرقان نسبت به اسلام موجب شده است تا حقانیت و موفقیت دین اسلام را با چالش مواجه کنند. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی به بررسی دو تفسیر متاخر و اثرگذار؛ المنار و المیزان در این باره پرداخته و به این نتیجه رسیده است که هر دو تفسیر، به نحوی قایل به پدیده جنگ آغازگرانه در اسلام هستند، ولی در عین حال، در پاسخ به شبهات، شروطی برای مصداق یافتن آن یاد کرده اند که ماهیت آن را به دفاعی بودن برگردانند. در نقد این دو رویکرد، با تتبع کاربست واژه های جهاد و قتال و مانند آن در قرآن کریم، روشن می گردد که هر چند اصل، با جنگ آغازگرانه نبوده و در تبلیغ دین و گسترش حکومت توحیدی، اصل در مسالمت و پذیرش مردم است، ولی از آنجا که مشروعیت حکومت از دیدگاه قرآن کریم، تنها از خداست و تنها حکم حق باید حاکم باشد، در صورت قدرت داشتن جامعه توحیدی و جبهه گیری سران کفر و طاغوت در برابر گسترش دین و تحقق حکومت توحیدی جهانی، جهاد ابتدایی نیز در اندیشه اسلامی، پیش بینی شده و چه بسا بتوان ماهیت آن را از دیدگاه انسانی، به جهاد دفاعی برگرداند.
کلید واژگان: جهاد ابتدایی, تفسیر المنار, تفسیر المیزان, دین حقThe problem of initiating a war in Islam is important from two aspects; On the one hand, a document has been issued for extremist groups to tarnish the face of Islam by promoting violence, and on the other hand, suspicions have been raised, especially by Orientalists, to challenge the truth and success of the Islamic religion. This article examines two recent and effective interpretations in a descriptive-analytical way. Al-Manar and Al-Mizan discussed this and came to the conclusion that both interpretations are in a way indicative of the war-initiating phenomenon in Islam, but at the same time, in response to doubts, they mentioned some conditions for it to find its real case and show its defensive nature. In the criticism of these two approaches, by following the use of the words Jihad and Qital and the like in the Holy Qur'an, it becomes clear that though the principle is not to initiate a war, and in the case of spreading religion and the supporting the monotheistic government, the principle is peace and agreement of the people, but as the legitimacy of the government, from the perspective of the Holy Quran, comes only from God and the only Divine rule should be dominant, in the case of the power of the monotheistic community and the fronting of the leaders of disbelief and tyranny against the spread of religion and the achievement of a global monotheistic government, initiating Jihad is lawful and as it is clear, its nature would be defensive.
Keywords: Elementary Jihad, Tafsir Al-Manar, Tafsir Al-Mizan, the True Religion -
جهاد یکی از ارکان مهم اسلام مورد توجه مفسران و فقها قرار گرفته است. مشهور فقها و بسیاری از مفسران متقدم قایل به جواز یا حتی وجوب دو نوع جهاد ابتدایی و جهاد دفاعی بودند. در یکی دو قرن اخیر به جهت مناسبات گوناگون اجتماعی مانند آزادی عقیده،گروهی از مفسران منکر جهاد ابتدایی هستند زیرا آزادی عقیده و جهاد ابتدایی را در تهافتی آشکار می دانند.گروه دیگر در تبیین خود از جهاد ابتدایی توجیهات و تاویلاتی را ارایه می کنند تا بتوانند از این طریق جهاد ابتدایی را به تاویل جهاد دفاعی برند و در ظاهر تضاد مذکور را حل نمایند. نظرات گروه دوم را می توان در 4 عنوان ذیل قرار داد: 1. جهاد ابتدایی به منزله دفاع از فطرت انسانی 2. جهاد ابتدایی به منزله جنگ پیش دستانه3. جهاد ابتدایی به منزله دفاع برای رفع موانع تبلیغ دین حق 4. جهاد ابتدایی به منزله نفی خرافه و باطل. پژوهش حاضر به این دیدگاه های تاویلی به روش توصیفی _تحلیلی و انتقادی می پردازد و در انتها هیچ یک از آنها را تمام نمی داند؛ زیرا هیچ کدام با مفهوم مشهور جهاد ابتدایی انطباق کامل ندارد و هم چنین نمی تواند آن تهافت یادشده را به خوبی حل نمایند.
کلید واژگان: جهاد ابتدایی, دفاع از فطرت انسانی, جنگ تبلیغی, جنگ پیش دستانه, آزادی عقیدهJihad is one of the important Islamic pillars that to be noticed in Quran and Traditions of Imams. Therefore commentators and lawyers write about this very much. Lawyers and many primitive commentators approve 2 kinds of jihad even some of them behoove 2 kinds of jihad. Elementary jihad and defensive jihad. In 2 recent century for important subjects that humans encounter with them for example freedom of opinion, a group of commentator deny elementary jihad and another group accept that implicitly then analyze the fact of elementary jihad because they want to solve the contrast between elementary jihad and freedom of opinion and explicate elementary jihad to 4 kinds of defensive jihad. . 1- Elementary jihad for defensive of humanities nature. 2- Elementary jihad as advance far. 3- Elementary jihad for removing of obstacles in guidance way or Liberator jihad. 4. Elementary jihad as denying superstition.This research deals with for views or theories in descriptive an analytical method and don’t know any of them completely. Because they could not solve the mention contrast comprehensively.
Keywords: Elementary Jihad, Defensive of humanities nature, Liberator jihad, Advance far, Freedom of opinion -
یکی از مسایل چالش زا در قرآن مجید، بحث در خصوص «قتال» است که همواره معرکه آراء مختلف و متعارض بوده است. در آیه: «یا ایها الذین آمنوا قاتلوا الذین یلونکم من الکفار» که مضمون محوری آن قتال با کفار هم مرز است، دیدگاه های مفسران نیز گوناگون و متعارض بوده و عملا فهم آن را دشوار کرده است. پژوهش حاضر با هدف دست یابی به تفسیر صحیح از «قتال» در این آیه و با استمداد از روش کتابخانه ای در گردآوری مطالب و شیوه اسنادی در نقل دیدگاه ها و روش تحلیل کیفی و توصیفی محتوا در ارزیابی داده ها، در صدد برآمده تا نخست آراء مفسران مشهور در این خصوص را گردآوری، مقایسه و تحلیل نموده و سپس دیدگاه برگزیده را عرضه کند. نتیجه این مقاله آن است که از بین آراء مورد بررسی، نظریه دلالت آیه بر گسترش اسلام از طریق جهاد ابتدایی با حکومت های معاند هم مرز با جامعه اسلامی، مناسب ترین تفسیر محسوب می شود.
کلید واژگان: آیه 123 توبه, آیات جهاد, جهاد ابتدایی, جهاد دفاعی, کفار هم مرزOne of the most challenging issues in the Qur'an is the debate over "fighting", which has always been a battleground for different and conflicting views. In the verse: "O ye who believe! Fight those of the disbelievers who are near to you!" The present study aims to infer a Analytical Comparison of the Commentators' Opinions correct interpretation of "fighting" in this verse by using a librarian method in collecting materials and documentary methods in quoting views and the a qualitative and descriptive way of content analysis in evaluating data, it seeks to study the opinions of famous commentators comparatively and analytically at first and then, present the preferred view. The conclusion of this article is that among the studied views, that viewing the verse as being on the case of spread of Islam through primary jihad with the opponent governments in the borders of Islamic society is the most appropriate interpretation.
Keywords: Verse 123 Repentance, Verses of Jihad, Primary Jihad, Defensive Jihad, Infidels -
طرفداران انگاره اصالت صلح برای اثبات دیدگاهشان، ادله قرآنی مخالفان قایلان به جهاد ابتدایی را نقد کردهاند. ازجمله آیات مورد نقد این گروه، آیات 191 193 و 216 سوره بقره و آیه 5 سوره توبه است. با توجه به همین گستره، پرسشهای شبهات تحقیق عبارت اند از: مخاطبان وجوب جهاد در آیه 216 سوره کیستند و آیا مقاتله ظهور در جهاد دفاعی دارد یا خیر؟ در آیات 191 193، مقصود از «مشرکان» کدام دسته از مشرکان است؟ دیگر اینکه متعلق «فإن انتهوا» و نیز معنای «فتنه» در این آیات چیست؟ در آیه 5 سوره توبه نیز مقصود «مشرکان پیمانشکن» است یا مطلق مشرکان؟ مقاله حاضر با روش اجتهادی تفسیری به بررسی و پاسخگویی به این پرسشها و شبهات، با محوریت دیدگاههای آیتالله فاضل لنکرانی پرداخته است. یافتههای پژوهش نیز از این قرار است: از دیدگاه آیتالله فاضل لنکرانی، آیه 216 سوره بقره، اولا به اتفاق فقها و مفسران، جزو نخستین آیات دال بر وجود جهاد ابتدایی است و مخاطبان آن نیز فقط برخی از اصحاب پیامبر اکرم9 نیستند؛ بلکه همه مسلمانان مخاطب آیه هستند. ثانیا کلمه «قتال» در بیشتر کاربردهای قرآنی، در قتال ابتدایی ظهور دارد. همچنین این آیه وجوب قتال را مشروط به مقاتله کافران و مشرکان با مسلمانان نفرموده است تا با انتفای شرط، مشروط نیز منتفی شود. در آیات 191 193 سوره بقره نیز اولا ضمیر «هم» درواقتلوهمبه تمام مشرکان مکه و مطلق کافران و مشرکان باز می گردد که وصف بارزشان جنگیدن با مسلمانان است. ثانیاحیث ثقفتموهمبه معنای «حیث وجدتموهم» است و از دو جهت اطلاق دارد: اطلاق مکانی و اطلاق فعلی و دال بر وجوب جهاد ابتدایی است. ثالثا متعلقفإن انتهوا و نیز فتنه در این آیه، «شرک و کفر» است. در آیه 5 سوره توبه نیز مقصود از «مشرکین» «مطلق مشرکان» و نه صرفا مشرکان پیمانشکن هستند.
کلید واژگان: آیات الاحکام, جهاد, صلح, اصالت صلح, جهاد ابتدایی, آیه 5 سوره توبه, آیه 216 سوره بقره, آیات 191 193 سوره بقرهProponents of the idea of the Principalness of peace, in order to prove their point of view, have criticized the Qur'anic arguments of the opponents (who believe in elementary jihad). Among the verses criticized by this group are verses 191-193, and 216 of Surah Al-Baqarah, and verse 5 of Surah Tawbah. According to this conflict, the questions of this research are: Who is the audience of the obligation of jihad in verse 216 of Surah, and is the notion of Muqatilah applied in Defense Jihad or not? In verses 191-193, what is meant by "polytheists"? What are the reference of "Fa in Intahaw" and also the meaning of "Fitnah" in these verses? In verse 5 of Surah Tawbah, is it meant "polytheists who violate the covenant" or absolute polytheists? The present article uses ijtihadi-exigetic method to investigate and answer these questions and doubts, focusing on the views of Ayatollah Fāḍil Lankarāni. The findings of the research are as follows: From the point of view of Ayatollah Fāḍil Lankarāni, verse 216 of Surah Al-Baqarah, first, according to the agreement of jurists and interpreters are among the initial verses implying the existence of primary Jihad and its audience are not just some disciples of the Prophet, rather it addresses all the Muslims; Second, the word "Qital" in most Qur'anic uses appears in the case of primary fighting. Also, this verse does not make the obligation of fighting conditioned to the confrontation of infidels and polytheists with Muslims, so that the position can only be justified for the Prophets and messengers. Therefore, claiming the legitimacy of the people's vote on these verses will be an example of the negation of the argument in the absence of the subject.
Keywords: majority election, Political Legitimacy, Caliphate, caliph, disobedient -
نشریه قرآن پژوهی، پیاپی 2 (زمستان 1400)، صص 82 -102
جهاد از احکام کاربردی الهی ، به معنای بذل مال و جان برای گسترش اسلام است که همواره مفهوم ، کیفیت و گستره آن محل تضارب آراء مفسران فرق اسلامی بوده که برخی از این واکنش ها از اصول و مبانی مذهب تفسیرکنندگان تاثیر گرفته است. برخی از تفسیرهای مذاهب سبب شده اسلام ، مورد هجمه دشمنان واقع شود و از طرفی در عصر حاضر گروه های معاند و تکفیری با استناد به برخی آیات و تفسیرهای مذاهب ، اقدام به کشتار پیروان سایر مذاهب با نام جهاد کرده و موجب ایجاد چهره ای خشونت طلب از اسلام نزد جهانیان شده اند. پژوهش پیش رو درصدد پاسخگویی به این سوال است که دو تفسیر «الکاشف» مغنیه از شیعه و «فی ظلال القرآن» سید قطب از اهل سنت آیات جهاد را چگونه تفسیر کرده اند و چه برداشتی از این آیات ارائه نموده اند. بررسی توصیفی تحلیلی این مسئله نشان می دهد وجه اشتراک دیدگاه مغنیه و سید قطب از آیات جهاد ، نشان دادن چهره صلح طلبانه اسلام و مبارزه علیه متجاوزان و استعمارگران است. آنان با تقسیم جهاد به دو قسم جهاد دفاعی و ابتدایی ، هدف آن را دفاع از اسلام و مسلمانان و دفع موانع گسترش اسلام بیان کرده اند. همچنین در بیان وجه افتراق دیدگاه تفسیری این دو مفسر حاکی از آن است که مغنیه با استفاده از برخی مفاد آیات ، عصمت پیامبر (ص) را ثابت نموده و جهاد ابتدایی را تنها با اذن معصوم صحیح می داند. وی رژیم صهیونیستی و آمریکا را مصداق دشمنان کنونی اسلام معرفی می کند. اما سید قطب از مفاد برخی آیات ، عدم عصمت پیامبر (ص) را نتیجه گرفته و تنها شرط جهاد را وجود یک رهبر مومن دانسته است. او رژیم های کمونیستی را مصداق دشمنان معاصر اسلام بیان می کند.
کلید واژگان: جهاد ابتدایی, جهاد دفاعی, شروط جهاد در شیعه و اهل سنت, آیات جهاد, الکاشف, فی ظلال القرآنJihad or jahada (struggle or effort) is one of the practical commands of God, meaning the sacrifice of wealth and life for the spread of Islam, whose concept, quality, and scope have always been the source of conflicting opinions among the commentators of the Islamic sect, and some of these reactions have been influenced by the principles and foundations of the commentators' religion. Some of the interpretations of religions have caused Islam to be attacked by enemies, and on the other hand, in the present era, the opposition and takfirist groups, citing some verses and interpretations of religions, have attempted to kill the followers of other religions in the name of Jihad and created a violent image of Islam to the world. This article is trying to answer the question of how the two commentaries "Al-Kashif" by Mughniyeh from the Shia and “Fi Zilal al-Qur'an” (In the Shade of the Qur'an) by Sayyid Qutb from the Sunnis have interpreted the verses of Jihad and what interpretations they have presented about these verses. The descriptive and analytical examination of this issue shows that the common point of view of Mughniyeh and Sayyid Qutb on the verses of Jihad is to show the pacifist face of Islam and fight against aggressors and colonialists. By dividing Jihad into two types of defensive Jihad and primary Jihad, they have expressed its purpose to defend Islam and Muslims and to remove obstacles to the spread of Islam. Also, in expressing the difference in the interpretative view of these two commentators, it is indicated that Mughniyeh proved the Prophet's infallibility by using some provisions of the verses and considers the initial Jihad valid only with the permission of the infallible. He presents the Zionist regime and America as examples of the current enemies of Islam. But Sayyid Qutb concluded from the contents of some verses that the Prophet is infallible and considered the existence of a believing leader as the only condition for Jihad. He mentions the communist regimes as examples of contemporary enemies of Islam.
Keywords: Primary Jihad, Defensive Jihad, Conditions Of Jihad In Shia, Sunni, Verses Of Jihad, Al-Kashif, Fi Zilal Al-Qur'an -
از مهمترین مقولههای فقهی و تفسیری دین اسلام، جهاد است. لزوم جهاد دفاعی امری بدیهی است؛ چراکه دفاع، حقی طبیعی است؛ ولی مشروعیت جهاد ابتدایی و شرایط آن به ویژه در عصر غیبت پیوسته معرکه آرا بوده و به واسطه آن اتهامات گستردهای از سوی برخی مستشرقان و معاندان به اسلام وارد شده است. از این رو اهمیت و ضرورت پرداختن به این بحث در زمان کنونی بیشتر رخ مینماید. بعضی از عالمان شیعه و اهل سنت، جهاد ابتدایی در اسلام را انکار نمودهاند که از آن جمله، مرحوم صالحی نجفآبادی است. او جهاد ابتدایی را به دلایل مختلف از جمله نفی اطلاق آیات مطلقه جهاد در قرآن کریم، کاربرد قاعده اصولی حمل مطلق بر مقید در این گونه آیات و نیز استناد به سیره پیامبر(ص) مردود دانسته است. این تحقیق ضمن بررسی دیدگاههای کلی در این زمینه، به تبیین نظریه ایشان پرداخته است. روش جمع آوری مطالب در این تحقیق کتابخانه ای و روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است.
کلید واژگان: آیات جهاد, سیره پیامبر(ص), جهاد ابتدایی, جهاد دفاعی, صالحی نجف آبادیOne of the most important jurisprudential and interpretive categories of Islam is jihad. The need for defensive jihad is obvious; Because defense is a natural right; However, the legitimacy of the initial jihad and its conditions, especially in the era of continuous absence, has been controversial, and due to which widespread accusations have been leveled against Islam by some Orientalists and opponents. Hence, the importance and necessity of addressing this issue is becoming more apparent at the present time. Some Shiite and Sunni scholars have denied the basic jihad in Islam, including the late Salehi Najafabadi. He has rejected the primary jihad for various reasons, including the denial of the absolute verses of jihad in the Holy Qur’an, the application of the principle of absolute rule in such verses, and the citation of the Prophet’s biography. This research, while examining general views in this field, has explained his theory. The method of data collection in this research is library and the research method is descriptive-analytical.
Keywords: verses of jihad, biography of the Prophet (PBUH), elementary jihad, defensive jihad, Salehi Najafabadi -
این پژوهش با دو رویکرد متن محور و زمینه محور که از الگوهای هرمنوتیک اند درصدد به چالش کشیدن قرایت مشهوری است که آیات آغازین سوره توبه را مجوز جهاد ابتدایی با همه مشرکان به جهت شرک ایشان می داند. در رویکرد متن محور نشان می دهد که امر به قتال به سبب رفتارهای خصومت آمیز و جنگ افروزانه مشرکان عهدشکن است؛ در این آیات، مشرکان به دو گروه عهدشکن و پایبند به عهد تقسیم شده اند. آیاتی که جنبه ایجاد رعب در بین مشرکان دارد، صرفا به تهدید کسانی می پردازد که بارها بر عهدشکنی خود پافشاری کرده اند. بنابراین امر به قتال در این آیات صرفا واکنشی بوده است به دست اندازی ها و جنگ افروزی های عملی گروهی از مشرکان، بدون اینکه عقیده باطل آن ها کوچک ترین مدخلیتی در جواز جنگ داشته باشد. آیات این سوره نه تنها جهاد ابتدایی را تجویز نمی کند، بلکه نشان می دهند چه میزان از رفتارهای خصومت آمیز گروه مقابل باید وجود داشته باشد تا مسلمانان مجاز به مقابله نظامی شوند. در رویکرد زمینه محور نیز فحص دقیق زمینه ها و بسترهای تاریخی نشان می دهند که به موجب این آیات هیچ مشرکی کشته نشده است و حتی بعد از ابلاغ این آیات، همچنان قبایلی مشرک بوده اند. این آیات باعث شکستن آخرین مقاومت های پایگاه های اصلی مشرکین شده است.کلید واژگان: سوره توبه, برائت, مشرکین, خشونت, جهاد ابتدایی, هرمنوتیکWith its textual-contextual approach and by emphasizing on the text and also historical context, this essay tries to challenge the popular understanding of the primary verses of surah Tawba, which permits waging war against all of the pagans. Although the majority of the interpreters of the Qur’an and also the Islamic jurists justify the command of fighting as a result of the pagans’ polytheism, this essay shows that the command of fighting is a result of their enmity, breaching the agreement, violation and waging war. The pagans are divided in these verses into two groups: those who broke the covenant and others who remained committed. The verses threaten only those pagans who insisted on breaking the agreement and give them another chance and show them the possibility of converting into Islam. Nevertheless the command of fighting does not include the committed pagans to the covenant. So fighting is merely commanded as a reaction against the pagan’s enmity and waging war, regardless of their polytheism. These verses prove no evidence for waging war. On the contrary, they prove strict standards for permitting defensive war. Historical evidences point out that no pagan was killed by the revelation of these verses and some pagan tribes continued to exist after these verses, but the verses withdrew the last resistances of the pagans.Keywords: Surah Tawba, repudiation, pagans, Violence, offensive war, Hermeneutics
-
مجله کتاب قیم، پیاپی 22 (بهار و تابستان 1399)، صص 159 -184مقوله جنگ و نگاه اسلام بدان، از مقولات بحث برانگیزی است که دیدگاه های گوناگونی از سوی علمای دین و انتقاداتی از سوی غیر مسلمانان را در پی داشته است. آیه 29 سوره توبه که دستور جنگ با اهل کتاب را صادر می کند، از مهمترین آیاتی است که با آن بر وجود جهاد ابتدایی در قرآن استدلال شده است. در این مقاله، برداشت تفسیری سه مفسر بزرگ: رشید رضا در «المنار»، سید قطب در «فی ظلال القرآن» و محمد حسین فضل الله در «من وحی القرآن» که سه دیدگاه متفاوت را ارایه می دهند، ارزیابی کرده، به نقد می گیرد و پس از بررسی نظرات این سه مفسر و نقد تفاسیر آنها، به این نتیجه دست یافته است که آیه در صدد مجازات اهل کتابی است که به پیمان هایشان با مسلمانان وفادار نبوده و دشمنی های خود را آشکار نموده و به آنها تعدی نموده اند؛ مجازاتی که در مقایسه با مجازات مشرکین در واقع تخفیفی برای آنهاست. لذا این آیه نمی تواند مجوزی برای آغاز جنگ با مطلق غیر همکیشان باشد.کلید واژگان: جنگ, آیه سیف, جهاد ابتدایی, رشید رضا, سید قطب, فضل الله
-
حق تدین یکی از مباحث بنیادین در عصر حاضر به شمار می رود، این پژوهش در تلاش است تا بررسی نماید که اگر انسان در انتخاب دین مختار و آزاد است، احکامی مانند حکم ارتداد یا جهاد ابتدایی چگونه با این حق سازگاری دارد؟ تفسیر برخی آیات به ویژه آیه «لا إکراه فی الدین ...» رهنماگر آن است که از منظر قرآن کریم حق تدین از حقوق اساسی انسان به شمار می آید. مطالعه حاضر نشانگر آن است که خدای متعال پذیرش دین را اکراه ننموده و انسان را برای دینداری آزاد آفریده است و حکم ارتداد یا جهاد ابتدایی، هیچ تعارضی با آزادی عقیده و حق تدین ندارد اما در برخی موارد با درک نادرست از حقیقت حیات انسانی، دستیابی به حق تدین را با چالش جدی مواجه نموده است.
کلید واژگان: آیه 256 بقره, آیه لا اکراه, حق تدین, ارتداد, جهاد ابتداییThe right to practice religion is one of the fundamental issues at the present time. This study seeks to examine how, if a person is free to choose a religion, this right corresponds with the rulings such as apostasy or primary jihad? The interpretation of some verses, especially the verse «لا إِکْراهَ فِی الدِّین» "La ikrah fi al-din…" indicates that from the perspective of the Holy Qur'an, the right to practice religion is one of the basic human rights. The present study shows that God the Almighty has not forced human to accept a particular religion rather he has given them the right and freedom to choose a religion. There is no contradiction between the freedom of conscience [and the right to exercise religion] and the ruling of apostasy or Primary Jihad. However, a misunderstanding of the real life, in some cases, may seriously stop one from accessing the right to exercise religion.
Keywords: Verse 256 of Baqara, the verse of La ikrah [there is no compulsion in accepting religion], the right to exercise religion, apostasy, primary jihad -
از جمله حقوق انسان که در عموم مکاتب اخلاقی و حقوقی مورد توجه قرار گرفته، "حق آزادی" است که براساس آن، نمیتوان عقیدهای را بر کسی تحمیل کرد. این حق در شماری از آیات قرآن نظیر آیه ی «لا اکراه فی الدین» نیز مورد تاکید قرار گرفته است. با این حال برخی مدعی اند که "آزادی عقیده" با حکم "جهاد ابتدایی" منافات دارد. پژوهش حاضر با تکیه بر سه نکته، تنافی آزادی عقیده با جهاد ابتدایی را مورد نقد قرار داده است که عبارتند از: 1. نادرستی معیار قراردادن فتوحات اسلامی در تحلیل جهاد ابتدایی؛ 2. توجه به برداشتن موانع دین باوری به عنوان هدف اساسی جهاد ابتدایی؛ 3. عدم تلازم جهاد ابتدایی با اجبار در دینداری. روش پژوهش توصیفی و تحلیلی بوده و یافته ها نشان می دهد، از آن جا که هدف اسلام از تشریع جهاد ابتدایی، کنار زدن سیطره ی حاکمان بر مردم برای پذیرش آزادانه ی دین است، و از سویی دیگر، مخاطبان را در ماندگاری بر دین خود آزاد می گذارد، جایی برای شبهه ی تنافی"آزادی عقیده" با حکم "جهاد ابتدایی" باقی نمی ماند.کلید واژگان: آزادی عقیده, جهاد دفاعی, جهاد ابتدایی, جزیه, فتوحات اسلامیOne of the human rights that has been taken into account in most of the moral and legal schools is "the freedom right", according to which one cannot impose a belief on anyone. This right is also emphasized in a number of Quran verses, such as the verse of ‘‘La 'ikraha fi al-din’’. However, some argue that "freedom of opinion" is in conflict with the verdict of "offensive jihad". The present study, based on three points, has criticized the conflict between the freedom of opinion and offensive Jihad, which includes: 1. The incorrectness of considering the Islamic conquests in the analysis of offensive jihad as a touchstone; 2. Paying attention to removing the barriers to religious belief as the primary goal of offensive Jihad; 3. Independency of offensive jihad with compulsion in being religious. The research method is descriptive and analytical, and our findings show that since the goal of Islam from the order of offensive jihad is to eliminate the domination of the rulers of the people for the free admission of religion, and on the other hand, it leaves the audience free to maintain their religion, there is no doubt left for the conflict between "freedom of opinion" and the verdict of "offensive jihad".Keywords: Freedom of Opinion, Defensive Jihad, Offensive Jihad, Jizya, Islamic Conquests
-
تنها پادشاه زن در قرآن کریم ملکه سبا است. محققان در تحلیل رفتار این شخصیت با مردمان سبا دو رویکرد متفاوت دارند؛ از نظر برخی وی فرد مستبدی بوده که با مردم همانند بردگان رفتار می کرد و حکومتش باعث رکود جامعه سبا و رواج خورشیدپرستی شده بود. در مقابل عده ای بر این باورند که قرآن کریم هیچ گونه انتقادی نسبت به زمامداری ملکه نکرده است، از این رو حاکمیت وی مورد تایید خدای متعال است. بررسی ادله این رویکردها نشان می دهد عدم بررسی دقیق آیات مربوط به این بحث، نقطه مشترک هر دو رویکرد است. این در حالی است که نتیجه بررسی این آیات می تواند نقش مهمی را در «تحلیل تهدید ملکه سبا توسط سلیمان×» و در برخی مباحث فقهی چون «نفی استبعاد از مشروعیت جهاد ابتدایی معصومان» و «جواز حکومت زنان» ایفا کند. باید توجه داشت در صورت اثبات رویکرد نخست رفتار ملکه نقشی سلبی در «جواز حکومت زنان» دارد و تهدید سلیمان× در قالب «جهاد دفاعی» قابل تحلیل است اما در صورت اثبات رویکرد دوم با فراهم بودن مقدماتی دیگر می توان از این تحقیق در دو بحث فقهی مذکور استفاده کرد. البته تحلیل رفتار ملکه با مردم سبا نشان می دهد ادله رویکرد نخست قوت چندانی ندارد.کلید واژگان: سوره نمل, تنها پادشاه زن در قرآن, حکومت زنان, جهاد ابتداییThe only queen mentioned in the holy Quran is the queen of Saba`. Researchers have taken two approaches on the queen`s deed toward people. Some have viewed her as a cruel meeting people as slaves and causes Saba` society to be retarded and sun-worshiper. On the contrary, some believe that one may not find any critique in the holy Quran against her rule and, therefore, her rule is divinely agreed with. Surveying the proofs of the two parts leads us to the fact that the parts have not studied the Quranic verses of the field exactly. While exact survey of the verses would play a considerable part in analyzing Solomon`s threat against the queen and, in some fiqhi problems as proving legality of the pure`s primary jihad and women`s rule. It should be stated that on the basis of the former approach, the queen`s deed carries a negative effect in legality of women`s rule and Solomon`s threat in the form of primary jihad is due to analysis. On the basis of the later, however, given other grounds, one may use of the research in the two fiqhi problems. As explained in the paper, the former lacks of any reasonable support.Keywords: Chapter of Naml, Only Queen in the Quran, Women`s Rule, Primary Jihad.
-
بسیاری از اندیشمندان و اسلام شناسان غربی، هنگام بررسی دین اسلام و شخصیت تاریخی پیامبر (ص) ، به این نتیجه رسیده اند که دین اسلام و پیامبر (ص) رسالت خود را از راه جنگ و ابزار خشونت پیش برده و اهداف خود را از طریق شمشیر پیگیری کرده است. اما باید گفت این نوع برداشت از سیره روابط خارجی پیامبر (ص) بیشتر بازتابی از اجتهادات و تفاسیر دانشمندان دوره میانه اسلامی است تا رفتار و گفتار سیاسی پیامبر (ص). مفسران در این تفاسیر به صورت ناخودآگاه اقتضائات زمانی-مکانی عصر خود را به متون مقدس عرضه داشته اند که در برخی موارد کژتابی در فهم مراد واقعی متون پدید آمده است. تفسیرها و اجتهادات افزون بر تاثیرپذیری از تنگناهای تاریخی پیش روی فهم مفسران، تابعی از خواسته های سیاسی خلفا و فرمانروایان دوره میانه اسلامی نیز بوده اند، چرا که در مقطع زمانی کوتاهی پس از وفات پیامبر (ص) گرایش به کشورگشایی و فتح سرزمین های دیگر نیازمند دستاویزهای نظری و درون متنی از کتاب و سنت بود. برای برآورده شدن این نیاز سیاسی، نظریه پردازان وابسته به دستگاه خلافت، حسب مورد به جعل رویات و اخباری در زمینه جهاد ابتدایی مبادرت کرده اند، همچنین در این راستا با نگاه گزینشی به قرآن، آیات صلح و مدارا که در تباین با روحیه کشورگشایی بود را با اهرم نسخ از میان برداشتند.کلید واژگان: جهاد ابتدایی, جهاد دفاعی, صلح, هرمونتیک, سنت نبوی, نسخWhile studying Islam and the historical character of the Prophet (S.A.W.), many of the Western thinkers and Islamologists have concluded that Islam and the Prophet (S.A.W.) have carried out their mission through wars and violence and followed their objectives through wielding swords. It could be said, however, that this kind of impression about the mode of the Prophet’s (S.A.W.) foreign affairs is more a reflection of legal reasoning and interpretation of the Middle Ages scholars than the Prophet’s (S.A.W.) political conduct and discourse. In these interpretations, the interpreters have unconsciously superimposed the spatio-temporal exigencies of their own age on the Holy Scriptures, which in some instances resulted in some equivocations in understanding the real intentions of the Scriptures. In addition to the impressionability from historical straits faced by interpreters, the interpretations and legal reasoning have also been subject to the political demands of the caliphs and rulers of the Islamic Middle Ages, because in a short while after the demise of the Prophet (S.A.W.), tendency toward conquest of other lands demanded theoretical and intra-textual pretexts from the Scripture and tradition. To fulfill this political need, the theoreticians affiliated to caliphate have fabricated some hadith and traditions concerning preemptive jihad as per the case. Along the same line, using the lever of abrogation and with a selective look at the Qur’an, they also invalidated the verses of peace and tolerance that were in contrast to the spirit of conquests.Keywords: preemptive jihad, defensive jihad, peace, hermeneutics, Prophetic tradition, abrogation
-
سلفیه جهادی به عنوان گروهی که تنها راه انتشار و تبلیغ معارف اسلامی را جهاد مسلحانه می دانند، با تعریف خاصی که از جهاد ابتدایی دارند، قتال با تمام کفار را، چه محارب و چه غیر محارب، به صورت جهاد ابتدایی جایز شمرده اند. تکفیری ها برای مشروعیت بخشی به این اقدام خود، به آیه 5 سوره توبه استناد می کنند. آنان این آیه را ناسخ تمام آیات صلح و عفو دانسته و مراد از «مشرکین» در این آیه را عموم کافران، چه محارب و چه غیر محارب، تلقی کرده اند؛ ازاین رو، آنها قائل اند که بعد از نزول این آیه کشتن تمام مشرکان جایز است. آنان همچنین جهاد ابتدایی را برای تحمیل اسلام به کفار جایز شمرده اند. این در حالی است که با مراجعه به «آیات دیگر قرآن» و «سیره پیامبر در برخورد با کفار» و «دیدگاه مفسران بزرگ فریقین» به خوبی معلوم گردید که این آیه ناسخ آیات صلح نیست و مراد از «مشرکین» در این آیه، مشرکانی است که عهد و پیمان خود را شکسته اند و همچنین رهبران و سران کفر، که مانع از رسیدن معارف اسلام به مردم هستند. علاوه بر این، سیره پیامبر نیز در تبلیغ اسلام و برخورد با کفار، توام با رافت و عطوفت بوده است و ایشان هیچ گاه دستور قتل کسی را به جرم کفر صادر نکرده اند.کلید واژگان: سلفیه جهادی, جهاد ابتدایی, قتال, نسخ, مشرکانCriticism of Jihadi Salafists' View on Offensive Jihad with Reliance on Verse 5 of Chapter Al-TawbahThe Jihadi Salafism believing in armed struggle to spread and promulgate Islamic teachings has a special definition of offensive Jihad. It allows fighting unbelievers in the form of offensive Jihad irrespective of whether or not they are waging a war against Muslims. In order to legitimize their action, they have taken recourse to verse 5 of chapter al-Tawbah. They are of the view that this verse abrogates all the verses that recommend peace and forgiveness. According to them, "pagans" in this verse refer to all unbelievers regardless of whether they wage a war against Muslisms or they do not. That is why they insist that based on this verse killing all pagans is permissible. As well, they maintain that offensive Jihad is required to impose Islam upon non-Muslims, whereas in fact, if we look at other verses of the Quran as well as at the normative conduct of the Prophet (S) and the opinions of exegetes from both the branches of faith, it is well inferred that verse 5 of chapter al-Tawbah does not abrogate the verses regarding peace, and that "pagans" in this verse refers to those of them who violated their promise and covenant as well as to those leaders of the unbelievers who denied people access to Islamic teachings. Moreover, if we study the Prophet's conduct in delivering the message of Islam and behaving with the unbelievers, we shall understand that he was kind and merciful to others never ordering his companions to kill anyone for not embracing the path of Islam.Keywords: Jihadi Salafism, offensive Jihad, armed struggle, abrogation, pagans
-
ابلاغ وحی و دعوت به پذیرش آن، دو محور اصلی وظیفه انبیاء است. درباره تمسک پیامبران به جهاد در راستای انجام وظیفه خود، دو دسته آیه وجود دارد؛ دسته ای به مبارزه و جهاد ابتدایی دعوت می کند و دسته ای دیگر عدم اکراه و پذیرش دین توسط مخالفان را توصیه می نماید. مفسران در حل تعارض آیات جهاد پاسخ های متفاوتی داده اند. مقاله حاضر به دنبال توصیف، تبیین و تحلیل انتقادی آراء دو مفسر معاصر سید قطب و علامه طباطبایی در این زمینه است. نتیجه مقاله آن است که سید قطب به کمک نظریه مرحله ای بودن آیات، در حل این تهافت ظاهری کوشیده است و جهاد را نوعی مبارزه انقلابی با هدف نابودی نظام های بشری و استقرار حاکمیت خدا بر زمین دانسته و به جهاد ابتدایی معتقد شده است؛ علامه طباطبایی با پذیرش عدم اکراه در دین، آیات جهاد را از محکمات قرآن دانسته و به حل این تعارض پرداخته است.کلید واژگان: آیات جهاد, جهاد دفاعی, جهاد ابتدایی, سید قطب, علامه طباطباییPropagating revelation and calling people to accept it may be regarded as two main duties of prophets. On prophets` manner of invitation with regard to jihad, two groups of verses may be found in the holy Quran: one calling up for jihad and the other recommends lack of obligation and opponents` acceptance of religion. Commentators have taken different positions to harmonize the two groups. The paper has intended to study views of two contemporary commentators Seyyed Qotb and Allamah Tabatabaei in this field critically. The former has viewed the verses as revealed stage by stage and, in this way, attempted to solve the problem. On his solution, jihad is regarded as a primary jihad and a revolutionary combat for destroying human-made governments and establishing Divine sovereignty. The latter, however, emphasizing lack of obligation in religion, has viewed the verses of jihad as mohkamat, entirely clear revelations, and in this way, solved the problem.Keywords: Verses of Jihad, Jihad as Defense, Primary Jihad, Seyyed Qotb, Allamah Tabatabaei
-
یکی از شبهات مطرح در تفسیر آیه «لا اکراه فی الدین»، مسئله تعارض جهاد ابتدایی در اسلام با این آیه است. مراد از آیه لا اکراه، نفی حقیقی هر امر مکروه در دین خدا، نفی هرگونه اکراه درونی در پذیرش دین الهی یا غیر الهی و نهی از اکراه بیرونی در قلمرو دین الهی است و هیچ یک از این حالات مغایر با اراده و اکراه الهی بر حاکمیت دین خود نیست. مفسرین جهت حل شبهه فوق راهکارهای متعددی را ارائه نموده اند که لزوم حمل آیات مطلق جهاد بر آیات مقید، بهترین آن است. ازاین رو هیچ یک از آیاتی که در آن به قتال با کافران و مشرکان دستور داده شده است، فرمان مطلق نیست و مقید به قیودی مانند: تعدی، قتال، ظلم، آزار و اذیت، اخراج مسلمین، پیمان شکنی، فتنه گری، طعنه زدن به دین خدا و خیانت کافرین و مشرکین است.
کلید واژگان: آیه لا اکراه, جهاد ابتدایی, جهاد مطلق, جهاد مقید -
داستان سلیمان در سوره سبا و نمل، یکی از بحث انگیزترین قصه های قرآن است. در این داستان مطالبی آمده که همگی شگفت انگیز و جای چون و چرای بسیار دارد. به عنوان نمونه، داستان گفت وگوی سلیمان با هدهد و تشخیص کفر کافران توسط هدهد و فرمانروایی ملکه سبا که مورد پذیرش قرآن نیز قرار گرفته است و.... اما یکی از مباحث بحث انگیز این داستان، شیوه رفتار آن حضرت با ملکه سبا در جهت تهدید و اجبار بر دین است که زمینه استناد به آن برای وجوب جهاد ابتدایی قرار گرفته است. سلیمان فردی حکیم و فرزانه بود، اما چرا با شیوه قهرآمیز، حاکمی قدرتمند را مجبور کرد که یا مسلمان شود و تسلیم گردد، یا در برابر لشکر شکوهمند او قرار می گیرد. قرآن این داستان را در سوره نمل بیان می کند و نه تنها از این روش نقدی نمی کند، که آن را تایید هم می کند. درباره این داستان نظریات گوناگونی ارائه شده که رایج ترین آنها، واقعی بودن داستان در برابر نظریه رمزی بودن آن است. در این مقاله پس از توضیح فشرده داستان، نکات بحث انگیز آن بررسی شده و نتیجه گیری شده که دلالتی بر استفاده از زور برای اجبار بر عقیده ندارد و شبهات مطرح شده پاسخ داده شده است.
کلید واژگان: سلیمان, ملکه سبا, بلقیس, جهاد ابتدایی, سیره پیامبران, آزادی عقیدهThe story of Solomon in Sūrat Saba‘ and Sūrat al-Naml is one of the most controversial stories of the Qur’ān, in which the subjects brought up are all astounding and open to many questions. For example, the story of Solomon’s talking to hoopoe, the hoopoe distinguishing the infidelity of the disbelievers, and the rule of Queen Sheba, which were accepted by the Qur’ān, and so forth. However, one of the controversial discourses of this story is the way Solomon treats Queen Sheba by threatening and forcing her toward faith, which has been relied on as a basis for presuming the preemptive jihad. Solomon was a wise and erudite person, but why did he use a hostile approach to force a powerful ruler to either convert and surrender or encounter his mighty army? The Qur’ān tells this story in Sūrat al-Naml and not only does not criticize this approach, but confirms it as well. Various viewpoints have been presented concerning this story; the most common among them is its factuality versus the theory of its being mythical. After giving a concise account of the story, the article goes on to study its major points and concludes that there is no indication of using violence to force an ideology and then the misconception brought up are responded to. -
فروع فقهی است که مورد بحث بسیاری قرار گرفته است. فقی هان این فرع فقهی را در قالب دو قسم جهاد دفاعی و جهاد ابتدایی نشانده اند. از این دو قسم و مباحث مرتبط با آنها آنچه بیشتر مورد توجه فقهای امامیه بوده است و در آن به نقد و نظر پرداخته اند، جواز یا عدم جواز جهاد ابتدایی بدون حضور امام معصوم علیه السلام است. این مقاله در نظر ندارد در باه جواز یا عدم جواز مذکور پژوهش نماید، بلکه آنچه مد نظر بوده، بررسی مبانی قرآنی جهاد ابتدایی، در پرتو سیره منقول رسول اکرم است. آنچه حاصل شده، تقویت حکم به عدم جواز جهاد ابتدایی به نحو کلی است، و نه فقط اشتراط جواز به حضور امام معصوم، یا اشتراط آن به وجود شرایط مناسب اجتماعی، سیاسی، بین المللی.
کلید واژگان: قرآن, سیره پیامبر, جنگ, جهاد ابتدایی, فقه سیاسیJihad is a secondary issue of jurisprudence. Jurists have divided it into two: defensive and preemptive, what has been discussed and dealt with mostly in this regard is permission or lack of permission for preemptive jihad in the absence of an Infallible Imam, peace be upon him. The author of this paper does not intend to study the above mentioned permission or lack of permission but he tries to investigate the Quran’s view of preemptive jihad in the light of hadiths narrated from the holy Prophet, may peace and blessings be upon him. He finally concludes the lack of permission for preemptive jihad which is not conditioned with the presence of an Infallible Imam nor even by existence of an appropriate social political and international status quo.Keywords: The Holy Quran, Sunnah, War, Preemptive Jihad, Political Jurisprudence -
در میان مستشرقان گروهی هر چند اندک، بر پایه وجدان ومنطق به تحلیل تاریخ و فرهنگ اسلامی پرداخته و از حق نگذشته اند؛ اما بیشترآنان با انگیزه های تبشیری یا استعماری به مقابله با اسلام برخاسته و با کنار گذاشتن اخلاق و موازین پژوهش به تحریف حقیقت پرداخته اند.
جهاد اسلامی یکی از موضوعات مورد علاقه آنان بوده که پیرامون آن بسیار گفته ونوشته اند و با تحلیل وتفسیر نادرست آیات جهاد وتاریخ جنگ های اسلامی وانمود کرده اند که گسترش اسلام در سایه جنگ و شمشیر و غنایم به دست آمده از جنگ ها بوده است.
در این نوشتار اتهام های خاورشناسان مطرح و به هر یک پاسخی در خور داده شده است.
کلید واژگان: قرآن, مستشرقان, جهاد اسلامی, جهاد دفاعی, جهاد ابتداییA small group among the orientalists have undertaken to analyze the Islamic history and culture based on conscience and logic; however, most of them have approached this task with an evangelical or colonial motivations. Islamic jihād (holy war) is one of the issues wrongly and begrudgingly analyzed by them, who have attempted to evaluate the expansion of Islam in the shade of warfare and swords. This writing is a detailed response to the orientalist's accusations, explaining that jihād has been more of defensive nature in Islam, even in some instances when it had taken an apparently primitive form.
- نتایج بر اساس تاریخ انتشار مرتب شدهاند.
- کلیدواژه مورد نظر شما تنها در فیلد کلیدواژگان مقالات جستجو شدهاست. به منظور حذف نتایج غیر مرتبط، جستجو تنها در مقالات مجلاتی انجام شده که با مجله ماخذ هم موضوع هستند.
- در صورتی که میخواهید جستجو را در همه موضوعات و با شرایط دیگر تکرار کنید به صفحه جستجوی پیشرفته مجلات مراجعه کنید.