بررسی و نقد «زینب، مناظر و اخلاق ریفیه» نخستین رمان معاصر عربی

رمان روایتی منثور و مطول است که بر اساس تقلیدی نزدیک به واقعیت از رویدادها، انسان، عادات و حالات او در قالب یک پیرنگ نوشته شده و به نحوی شالوده جامعه را در زمانی معین به تصویر می کشد یا مورد انتقاد قرار می دهد. «زینب» نخستین رمان عربی در قرن بیستم و اثری اجتماعی و در نوع خود پیشگام است که بر طبق معیارهای معاصر فن داستان نویسی به نگارش درآمده است. محمدحسین هیکل آن را در اوایل قرن بیستم؛ زمانی که برای تحصیل در فرانسه به سر می برد، نوشته است. دوری از وطن - مصر- و تاثیرپذیری از تمدن، ادبیات و زیبایی های فرانسه، از عوامل موثر در نگارش این اثر است. پیرنگ داستان شرح زندگی واقعی و محیط اجتماعی جامعه روستایی مصر است. جنبه های ظاهری زندگی شخصیت ها به گونه ای هنرمندانه توصیف شده است. نویسنده در شخصیت پردازی ها واقعیت عینی جامعه و قوه سیال ذهن خود را در هم آمیخته است. در درونمایه داستان زندگی دهقانان مصر، مشکلات و آداب و رسوم آنها به شیوه توصیفی و با رویکردی انتقادی بیان شده است. زبان روان و ساده و توصیف طبیعت، مناظر و شخصیتها خواننده را تشویق می کند داستان را تا پایان بخواند و این از محاسن این اثر نوپا بشمار می آید. در طول روایت حوادث گاه از لهجه محلی مصر استفاده شده است. عنصر زمان بر خطی مستقیم و گذرا جریان دارد و در کشمکش میان شخصیتها و چهارچوب روایی داستان ظاهر می شود. از عنصر مکان نیز به طور عام و با عناوینی مثل: روستا و مزرعه و خانه استفاده شده است. افراط در توصیفات، تناقض در شخصیت پردازی ها بویژه درباره «حامد» به عنوان قهرمان داستان، درک نسبی و نه عمیق از زندگی کارگران و کشاورزان و عدم موفقیت در ورود به عمق شخصیتها از نقاط ضعف این اثر به شمار می آید.