جایگاه اراده ی ظاهری و باطنی در فقه و حقوق موضوعه

شکل گیری عمل حقوقی و عناصر سازنده ی آن و آسیب هایی که در مراحل مختلف تکوین اراده ممکن است بر آن وارد شود، از موضوعات مهم فقهی و حقوقی است. از جمله مسائل قابل تعمق در این زمینه، تعارض اراده ی ظاهری و باطنی در ایجاد عمل حقوقی است و سوال این است که، کدام یک از آن دو، اصل و حاکم تلقی می گردد. اگر چه غالبا در ایجاد عمل حقوقی، اراده ی باطنی و ظاهری با یکدیگر تطابق دارند، ولی گاهی بر یکدیگر منطبق نمی باشند؛ و در چنین فرضی، بحث در زمینه ی حاکمیت اراده ی ظاهری یا باطنی موضوعیت می یابد. بحث در زمینه ی صحت و بطلان اعمال حقوقی و تفسیر عقود و ایقاعات، آثار مهمی بر جای می گذارد. با بررسی در نظام تقنینی، رویه ی قضایی، نظرات فقهی و رویکردهای حاکم بر بحث در نظام های حقوقی، به نظر می رسد بر خلاف نظر بسیاری که گمان کرده اند اصل بر اراده ی باطنی است و مویدات اراده ی ظاهری، ناظر به مرحله ی اثبات است، توجه به اراده ی ظاهری و اعتبار بخشی به آن در برخی حوزه ها، دارای موضوعیت و اصالت است و جنبه ای حمایتی یا ارشادی و نظارتی دارد.