عاقله در نظام فقهی اسلام

عاقله یکی از مباحث مهم در نظام حقوقی اسلام است و در اصطلاح به کسانی می گویند که بار پرداختن دیه را به جای جانی بر عهده می گیرند؛ این افراد بستگان ذکور نسبی پدر و مادری یا پدری به ترتیب طبقات ارث به صورت مساوی عهده دار پرداخت دیه خواهند بود.
ضمان عاقله نوعی بیمه ی خانوادگی و تکافل اجتماعی است به این معنا که بودن دیه برعهده ی عاقله یک نوع کفالت است. عاقله شامل عصبه، ولاء عتق، ضمان جریره، و امام (ع) می باشد.
پرداخت دیه در قتل خطایی به اتفاق همه ی فقها و در جنایت خطایی به نظر برخی از فقها بر عهده ی عاقله است، شرایطی هم چون؛ ذکور، بلوغ، عقل، مالدار بودن هنگام پرداخت دیه... برای عاقله ذکر شده است، بنابراین زنان، کودکان، دیوانگان و... عاقله محسوب نمی شوند.
مساله ی اصلی مقاله این است که جایگاه عاقله و مسایل مربوط به آن در فقه چگونه است؟
برای یافتن پاسخ از نرم افزارهای مکتبه اهل بیت و کتاب های و منابع فقهی و روایی و حقوقی نظیر النهایه و الخلاف شیخ طوسی، تحریرالوسیله امام خمینی (ره)... بهره بردیم.
پیشینه ی تاریخی ضمان عاقله را پیش از اسلام، در زمان جاهلیت می توان جستجو کرد که پیامبر (ص) در صدر اسلام آن را تایید کردند.
هم چنین باید گفت که پیرامون این مساله فقهای متقدم و متاخر بابی با عنوان عاقله در کتاب های فقهی خود آورده اند و نیز قانون مجازات اسلامی به تدوین موادی در این باره پرداخته است.